៤. និស្សគ្គិយកណ្ឌំ
១. ចីវរវគ្គោ
១. បឋមកថិនសិក្ខាបទំ
ធម្មា ឧទ្ទេសំ អាគច្ឆន្តិ។
៤៥៩. តេនេ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា វេសាលិយំ វិហរតិ គោតមកេ ចេតិយេ។ តេន ខោ បន សមយេន ភគវតា ភិក្ខូនំ តិចីវរំ អនុញ្ញាតំ ហោតិ។ ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ – ‘‘ភគវតា តិចីវរំ អនុញ្ញាត’’ន្តិ អញ្ញេនេវ តិចីវរេន គាមំ បវិសន្តិ, អញ្ញេន តិចីវរេន អារាមេ អច្ឆន្តិ, អញ្ញេន តិចីវរេន នហានំ ឱតរន្តិ។ យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ.… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ អតិរេកចីវរំ ធារេស្សន្តី’’តិ! អថ ខោ តេ ភិក្ខូ ឆព្ពគ្គិយេ ភិក្ខូ អនេកបរិយាយេន វិគរហិត្វា ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ.… ‘‘សច្ចំ កិរ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, អតិរេកចីវរំ ធារេថា’’តិ ? ‘‘សច្ចំ ភគវា’’តិ។ វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ.… កថញ្ហិ នាម តុម្ហេ, មោឃបុរិសា, អតិរេកចីវរំ ធារេស្សថ! នេតំ, មោឃបុរិសា, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ.… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –
៤៦១. [មហាវ. ៣៤៧] តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មតោ អានន្ទស្ស អតិរេកចីវរំ ឧប្បន្នំ ហោតិ។ អាយស្មា ច អានន្ទោ តំ ចីវរំ អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស ទាតុកាមោ ហោតិ។ អាយស្មា ច សារិបុត្តោ សាកេតេ វិហរតិ។ អថ ខោ អាយស្មតោ អានន្ទស្ស ឯតទហោសិ – ‘‘ភគវតា សិក្ខាបទំ បញ្ញត្តំ – ‘ន អតិរេកចីវរំ ធារេតព្ព’ន្តិ។ ឥទញ្ច មេ អតិរេកចីវរំ ឧប្បន្នំ។ អហញ្ចិមំ ចីវរំ អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស ទាតុកាមោ។ អាយស្មា ច សារិបុត្តោ សាកេតេ វិហរតិ។ កថំ នុ ខោ មយា បដិបជ្ជិតព្ព’’ន្តិ? អថ ខោ អាយស្មា អានន្ទោ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសិ។ ‘‘កីវចិរំ បនានន្ទ, សារិបុត្តោ អាគច្ឆិស្សតី’’តិ? ‘‘នវមំ វា, ភគវា, ទិវសំ ទសមំ វា’’តិ។ អថ ខោ ភគវា ឯតស្មិំ និទានេ ឯតស្មិំ បករណេ ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, ទសាហបរមំ អតិរេកចីវរំ ធារេតុំ។ ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –
៤៦២. ‘‘និដ្ឋិតចីវរស្មិំ ភិក្ខុនា ឧព្ភតស្មិំ កថិនេ ទសាហបរមំ អតិរេកចីវរំ ធារេតព្ពំ។ តំ អតិក្កាមយតោ និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយ’’ន្តិ។
៤៦៣. និដ្ឋិតចីវរស្មិន្តិ ភិក្ខុនោ ចីវរំ កតំ វា ហោតិ នដ្ឋំ វា វិនដ្ឋំ វា ទឌ្ឍំ វា ចីវរាសា វា ឧបច្ឆិន្នា។
ឧព្ភតស្មិំ កថិនេតិ អដ្ឋន្នំ មាតិកានំ អញ្ញតរាយ មាតិកាយ ឧព្ភតំ ហោតិ, សង្ឃេន វា អន្តរា ឧព្ភតំ ហោតិ។
ទសាហបរមន្តិ ទសាហបរមតា ធារេតព្ពំ។
អតិរេកចីវរំ នាម អនធិដ្ឋិតំ អវិកប្បិតំ។
ចីវរំ នាម ឆន្នំ ចីវរានំ អញ្ញតរំ ចីវរំ, វិកប្បនុបគំ បច្ឆិមំ។
តំ អតិក្កាមយតោ និស្សគ្គិយំ ហោតី [ហោតីតិ ឥទំ បទំ សព្ពបោត្ថកេសុ អត្ថិ, សិក្ខាបទេ បន នត្ថិ, ឯវមុបរិបិ] តិ ឯកាទសេ អរុណុគ្គមនេ និស្សគ្គិយំ ហោតិ។ និស្សជ្ជិតព្ពំ សង្ឃស្ស វា គណស្ស វា បុគ្គលស្ស វា។ ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, និស្សជ្ជិតព្ពំ។ តេន ភិក្ខុនា សង្ឃំ ឧបសង្កមិត្វា ឯកំសំ ឧត្តរាសង្គំ ករិត្វា វុឌ្ឍានំ ភិក្ខូនំ បាទេ វន្ទិត្វា ឧក្កុដិកំ និសីទិត្វា អញ្ជលិំ បគ្គហេត្វា ឯវមស្ស វចនីយោ – ‘‘ឥទំ មេ, ភន្តេ, ចីវរំ ទសាហាតិក្កន្តំ និស្សគ្គិយំ, ឥមាហំ សង្ឃស្ស និស្សជ្ជាមី’’តិ។ និស្សជ្ជិត្វា អាបត្តិ ទេសេតព្ពា។ ព្យត្តេន ភិក្ខុនា បដិពលេន អាបត្តិ បដិគ្គហេតព្ពា។ និស្សដ្ឋចីវរំ ទាតព្ពំ។
៤៦៤. ‘‘សុណាតុ មេ, ភន្តេ, សង្ឃោ។ ឥទំ ចីវរំ ឥត្ថន្នាមស្ស ភិក្ខុនោ និស្សគ្គិយំ សង្ឃស្ស និស្សដ្ឋំ។ យទិ សង្ឃស្ស បត្តកល្លំ, សង្ឃោ ឥមំ ចីវរំ ឥត្ថន្នាមស្ស ភិក្ខុនោ ទទេយ្យា’’តិ។
៤៦៥. តេន ភិក្ខុនា សម្ពហុលេ ភិក្ខូ ឧបសង្កមិត្វា ឯកំសំ ឧត្តរាសង្គំ ករិត្វា វុឌ្ឍានំ ភិក្ខូនំ បាទេ វន្ទិត្វា ឧក្កុដិកំ និសីទិត្វា អញ្ជលិំ បគ្គហេត្វា ឯវមស្សុ វចនីយា – ‘‘ឥទំ មេ, ភន្តេ, ចីវរំ ទសាហាតិក្កន្តំ និស្សគ្គិយំ។ ឥមាហំ អាយស្មន្តានំ និស្សជ្ជាមី’’តិ។ និស្សជ្ជិត្វា អាបត្តិ ទេសេតព្ពា។ ព្យត្តេន ភិក្ខុនា បដិពលេន អាបត្តិ បដិគ្គហេតព្ពា។ និស្សដ្ឋចីវរំ ទាតព្ពំ។
៤៦៦. ‘‘សុណន្តុ មេ អាយស្មន្តា។ ឥទំ ចីវរំ ឥត្ថន្នាមស្ស ភិក្ខុនោ និស្សគ្គិយំ អាយស្មន្តានំ និស្សដ្ឋំ។ យទាយស្មន្តានំ បត្តកល្លំ, អាយស្មន្តា ឥមំ ចីវរំ ឥត្ថន្នាមស្ស ភិក្ខុនោ ទទេយ្យុ’’ន្តិ។
៤៦៧. តេន ភិក្ខុនា ឯកំ ភិក្ខុំ ឧបសង្កមិត្វា ឯកំសំ ឧត្តរាសង្គំ ករិត្វា ឧក្កុដិកំ និសីទិត្វា អញ្ជលិំ បគ្គហេត្វា ឯវមស្ស វចនីយោ – ‘‘ឥទំ មេ, អាវុសោ, ចីវរំ ទសាហាតិក្កន្តំ និស្សគ្គិយំ។ ឥមាហំ អាយស្មតោ និស្សជ្ជាមី’’តិ។ និស្សជ្ជិត្វា អាបត្តិ ទេសេតព្ពា។ តេន ភិក្ខុនា អាបត្តិ បដិគ្គហេតព្ពា។ និស្សដ្ឋចីវរំ ទាតព្ពំ – ‘‘ឥមំ ចីវរំ អាយស្មតោ ទម្មី’’តិ។
៤៦៨. ទសាហាតិក្កន្តេ អតិក្កន្តសញ្ញី, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ ទសាហាតិក្កន្តេ វេមតិកោ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ ទសាហាតិក្កន្តេ អនតិក្កន្តសញ្ញី, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ ។ អនធិដ្ឋិតេ អធិដ្ឋិតសញ្ញី, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អវិកប្បិតេ វិកប្បិតសញ្ញី, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អវិស្សជ្ជិតេ វិស្សជ្ជិតសញ្ញី, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អនដ្ឋេ នដ្ឋសញ្ញី, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អវិនដ្ឋេ វិនដ្ឋសញ្ញី, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អទឌ្ឍេ ទឌ្ឍសញ្ញី, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អវិលុត្តេ វិលុត្តសញ្ញី, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។
និស្សគ្គិយំ ចីវរំ អនិស្សជ្ជិត្វា បរិភុញ្ជតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ ទសាហានតិក្កន្តេ អតិក្កន្តសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ ទសាហានតិក្កន្តេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ ទសាហានតិក្កន្តេ អនតិក្កន្តសញ្ញី, អនាបត្តិ។
៤៦៩. អនាបត្តិ អន្តោទសាហំ អធិដ្ឋេតិ, វិកប្បេតិ, វិស្សជ្ជេតិ, នស្សតិ, វិនស្សតិ, ឌយ្ហតិ, អច្ឆិន្ទិត្វា គណ្ហន្តិ, វិស្សាសំ គណ្ហន្តិ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ។
៤៧០. តេន ខោ បន សមយេន ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ និស្សដ្ឋចីវរំ ន ទេន្តិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ ‘‘ន , ភិក្ខវេ, និស្សដ្ឋចីវរំ ន ទាតព្ពំ។ យោ ន ទទេយ្យ, អាបត្តិ ទុក្កដស្សា’’តិ។
កថិនសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ បឋមំ។
២. ឧទោសិតសិក្ខាបទំ
៤៧១. តេន សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ តេន ខោ បន សមយេន ភិក្ខូ ភិក្ខូនំ ហត្ថេ ចីវរំ និក្ខិបិត្វា សន្តរុត្តរេន ជនបទចារិកំ បក្កមន្តិ។ តានិ ចីវរានិ ចិរំ និក្ខិត្តានិ កណ្ណកិតានិ ហោន្តិ។ តានិ ភិក្ខូ ឱតាបេន្តិ។ អទ្ទសា ខោ អាយស្មា អានន្ទោ សេនាសនចារិកំ អាហិណ្ឌន្តោ តេ ភិក្ខូ តានិ ចីវរានិ ឱតាបេន្តេ។ ទិស្វាន យេន តេ ភិក្ខូ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា តេ ភិក្ខូ ឯតទវោច – ‘‘កស្សិមានិ, អាវុសោ, ចីវរានិ កណ្ណកិតានី’’តិ? អថ ខោ តេ ភិក្ខូ អាយស្មតោ អានន្ទស្ស ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អាយស្មា អានន្ទោ ឧជ្ឈាយតិ ខិយ្យតិ វិបាចេតិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ភិក្ខូ ភិក្ខូនំ ហត្ថេ ចីវរំ និក្ខិបិត្វា សន្តរុត្តរេន ជនបទចារិកំ បក្កមិស្សន្តី’’តិ! អថ ខោ អាយស្មា អានន្ទោ តេ ភិក្ខូ អនេកបរិយាយេន វិគរហិត្វា ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសិ…បេ.… ‘‘សច្ចំ កិរ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខូ ភិក្ខូនំ ហត្ថេ ចីវរំ និក្ខិបិត្វា សន្តរុត្តរេន ជនបទចារិកំ បក្កមន្តី’’តិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ។ វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ.… កថញ្ហិ នាម តេ, ភិក្ខវេ, មោឃបុរិសា ភិក្ខូនំ ហត្ថេ ចីវរំ និក្ខិបិត្វា សន្តរុត្តរេន ជនបទចារិកំ បក្កមិស្សន្តិ ! នេតំ, ភិក្ខវេ, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ.… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –
៤៧២. ‘‘និដ្ឋិតចីវរស្មិំ ភិក្ខុនា ឧព្ភតស្មិំ កថិនេ ឯករត្តម្បិ ចេ ភិក្ខុ តិចីវរេន វិប្បវសេយ្យ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយ’’ន្តិ។
ឯវញ្ចិទំ ភគវតា ភិក្ខូនំ សិក្ខាបទំ បញ្ញត្តំ ហោតិ។
៤៧៣. តេន ខោ បន សមយេន អញ្ញតរោ ភិក្ខុ កោសម្ពិយំ គិលានោ ហោតិ។ ញាតកា តស្ស ភិក្ខុនោ សន្តិកេ ទូតំ បាហេសុំ – ‘‘អាគច្ឆតុ ភទន្តោ, មយំ, ឧបដ្ឋហិស្សាមា’’តិ។ ភិក្ខូបិ ឯវមាហំសុ – ‘‘គច្ឆាវុសោ , ញាតកា តំ ឧបដ្ឋហិស្សន្តី’’តិ។ សោ ឯវមាហ – ‘‘ភគវតាវុសោ, សិក្ខាបទំ បញ្ញត្តំ – ‘ន តិចីវរេន វិប្បវសិតព្ព’ន្តិ។ អហញ្ចម្ហិ គិលានោ។ ន សក្កោមិ តិចីវរំ អាទាយ បក្កមិតុំ។ នាហំ គមិស្សាមី’’តិ ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អថ ខោ ភគវា ឯតស្មិំ និទានេ ឯតស្មិំ បករណេ ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, គិលានស្ស ភិក្ខុនោ តិចីវរេន អវិប្បវាសសម្មុតិំ ទាតុំ។ ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ទាតព្ពា។ តេន គិលានេន ភិក្ខុនា សង្ឃំ ឧបសង្កមិត្វា ឯកំសំ ឧត្តរាសង្គំ ករិត្វា វុឌ្ឍានំ ភិក្ខូនំ បាទេ វន្ទិត្វា ឧក្កុដិកំ និសីទិត្វា អញ្ជលិំ បគ្គហេត្វា ឯវមស្ស វចនីយោ – ‘អហំ, ភន្តេ, គិលានោ។ ន សក្កោមិ តិចីវរំ អាទាយ បក្កមិតុំ។ សោហំ, ភន្តេ, សង្ឃំ តិចីវរេន អវិប្បវាសសម្មុតិំ យាចាមី’តិ។ ទុតិយម្បិ យាចិតព្ពា។ តតិយម្បិ យាចិតព្ពា។ ព្យត្តេន ភិក្ខុនា បដិពលេន សង្ឃោ ញាបេតព្ពោ –
៤៧៤. ‘‘សុណាតុ មេ, ភន្តេ, សង្ឃោ។ អយំ ឥត្ថន្នាមោ ភិក្ខុ គិលានោ។ ន សក្កោតិ តិចីវរំ អាទាយ បក្កមិតុំ។ សោ សង្ឃំ តិចីវរេន អវិប្បវាសសម្មុតិំ យាចតិ។ យទិ សង្ឃស្ស បត្តកល្លំ, សង្ឃោ ឥត្ថន្នាមស្ស ភិក្ខុនោ តិចីវរេន អវិប្បវាសសម្មុតិំ ទទេយ្យ។ ឯសា ញត្តិ។
‘‘សុណាតុ មេ, ភន្តេ, សង្ឃោ។ អយំ ឥត្ថន្នាមោ ភិក្ខុ គិលានោ។ ន សក្កោតិ តិចីវរំ អាទាយ បក្កមិតុំ។ សោ សង្ឃំ តិចីវរេន អវិប្បវាសសម្មុតិំ យាចតិ។ សង្ឃោ ឥត្ថន្នាមស្ស ភិក្ខុនោ តិចីវរេន អវិប្បវាសសម្មុតិំ ទេតិ។ យស្សាយស្មតោ ខមតិ ឥត្ថន្នាមស្ស ភិក្ខុនោ តិចីវរេន អវិប្បវាសសម្មុតិយា ទានំ, សោ តុណ្ហស្ស; យស្ស នក្ខមតិ, សោ ភាសេយ្យ។
‘‘ទិន្នា សង្ឃេន ឥត្ថន្នាមស្ស ភិក្ខុនោ តិចីវរេន អវិប្បវាសសម្មុតិ។ ខមតិ សង្ឃស្ស, តស្មា តុណ្ហី, ឯវមេតំ ធារយាមី’’តិ។
ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –
៤៧៥. ‘‘និដ្ឋិតចីវរស្មិំ ភិក្ខុនា ឧព្ភតស្មិំ កថិនេ ឯករត្តម្បិ ចេ ភិក្ខុ តិចីវរេន វិប្បវសេយ្យ, អញ្ញត្រ ភិក្ខុសម្មុតិយា, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយ’’ន្តិ។
៤៧៦. ‘‘និដ្ឋិតចីវរស្មិន្តិ ភិក្ខុនោ ចីវរំ កតំ វា ហោតិ នដ្ឋំ វា វិនដ្ឋំ វា ទឌ្ឍំ វា ចីវរាសា វា ឧបច្ឆិន្នា។
អញ្ញត្រ ភិក្ខុសម្មុតិយាតិ ឋបេត្វា ភិក្ខុសម្មុតិំ។
និស្សគ្គិយំ ហោតីតិ សហ អរុណុគ្គមនា [អរុណុគ្គមនេន (សី. ស្យា.)] និស្សគ្គិយំ ហោតិ។ និស្សជ្ជិតព្ពំ សង្ឃស្ស វា គណស្ស វា បុគ្គលស្ស វា។ ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, និស្សជ្ជិតព្ពំ…បេ.… ឥទំ មេ, ភន្តេ , ចីវរំ រត្តិវិប្បវុត្ថំ [រត្តិំ វិប្បវុត្ថំ (សី.)]អញ្ញត្រ ភិក្ខុសម្មុតិយា និស្សគ្គិយំ, ឥមាហំ សង្ឃស្ស និស្សជ្ជាមីតិ…បេ.… ទទេយ្យាតិ…បេ.… ទទេយ្យុន្តិ…បេ.… អាយស្មតោ ទម្មីតិ។
៤៧៧. គាមោ ឯកូបចារោ នានូបចារោ។ និវេសនំ ឯកូបចារំ នានូបចារំ។ ឧទោសិតោ ឯកូបចារោ នានូបចារោ។ អដ្ដោ ឯកូបចារោ នានូបចារោ។ មាឡោ ឯកូបចារោ នានូបចារោ។ បាសាទោ ឯកូបចារោ នានូបចារោ។ ហម្មិយំ ឯកូបចារំ នានូបចារំ។ នាវា ឯកូបចារា នានូបចារា។ សត្ថោ ឯកូបចារោ នានូបចារោ។ ខេត្តំ ឯកូបចារំ នានូបចារំ។ ធញ្ញករណំ ឯកូបចារំ នានូបចារំ។ អារាមោ ឯកូបចារោ នានូបចារោ។ វិហារោ ឯកូបចារោ នានូបចារោ។ រុក្ខមូលំ ឯកូបចារំ នានូបចារំ។ អជ្ឈោកាសោ ឯកូបចារោ នានូបចារោ។
៤៧៨. គាមោ ឯកូបចារោ នាម ឯកកុលស្ស គាមោ ហោតិ បរិក្ខិត្តោ ច ។ អន្តោគាមេ ចីវរំ និក្ខិបិត្វា អន្តោគាមេ វត្ថព្ពំ។ អបរិក្ខិត្តោ ហោតិ, យស្មិំ ឃរេ ចីវរំ និក្ខិត្តំ ហោតិ តស្មិំ ឃរេ វត្ថព្ពំ, ហត្ថបាសា វា ន វិជហិតព្ពំ។
៤៧៩. នានាកុលស្ស គាមោ ហោតិ បរិក្ខិត្តោ ច។ យស្មិំ ឃរេ ចីវរំ និក្ខិត្តំ ហោតិ តស្មិំ ឃរេ វត្ថព្ពំ សភាយេ វា ទ្វារមូលេ វា, ហត្ថបាសា វា ន វិជហិតព្ពំ។ សភាយំ គច្ឆន្តេន ហត្ថបាសេ ចីវរំ និក្ខិបិត្វា សភាយេ វា វត្ថព្ពំ ទ្វារមូលេ វា, ហត្ថបាសា វា ន វិជហិតព្ពំ។ សភាយេ ចីវរំ និក្ខិបិត្វា សភាយេ វា វត្ថព្ពំ ទ្វារមូលេ វា, ហត្ថបាសា វា ន វិជហិតព្ពំ។ អបរិក្ខិត្តោ ហោតិ, យស្មិំ ឃរេ ចីវរំ និក្ខិត្តំ ហោតិ តស្មិំ ឃរេ វត្ថព្ពំ, ហត្ថបាសា វា ន វិជហិតព្ពំ។
៤៨០. ឯកកុលស្ស និវេសនំ ហោតិ បរិក្ខិត្តញ្ច, នានាគព្ភា នានាឱវរកា។ អន្តោនិវេសនេ ចីវរំ និក្ខិបិត្វា អន្តោនិវេសនេ វត្ថព្ពំ។ អបរិក្ខិត្តំ ហោតិ, យស្មិំ គព្ភេ ចីវរំ និក្ខិត្តំ ហោតិ តស្មិំ គព្ភេ វត្ថព្ពំ, ហត្ថបាសា វា ន វិជហិតព្ពំ។
៤៨១. នានាកុលស្ស និវេសនំ ហោតិ បរិក្ខិត្តញ្ច, នានាគព្ភា នានាឱវរកា។ យស្មិំ គព្ភេ ចីវរំ និក្ខិត្តំ ហោតិ តស្មិំ គព្ភេ វត្ថព្ពំ ទ្វារមូលេ វា, ហត្ថបាសា វា ន វិជហិតព្ពំ ។ អបរិក្ខិត្តំ ហោតិ, យស្មិំ គព្ភេ ចីវរំ និក្ខិត្តំ ហោតិ តស្មិំ គព្ភេ វត្ថព្ពំ, ហត្ថបាសា វា ន វិជហិតព្ពំ។
៤៨២. ឯកកុលស្ស ឧទោសិតោ ហោតិ បរិក្ខិត្តោ ច, នានាគព្ភា នានាឱវរកា ។ អន្តោឧទោសិតេ ចីវរំ និក្ខិបិត្វា អន្តោឧទោសិតេ វត្ថព្ពំ។ អបរិក្ខិត្តោ ហោតិ, យស្មិំ គព្ភេ ចីវរំ និក្ខិត្តំ ហោតិ តស្មិំ គព្ភេ វត្ថព្ពំ, ហត្ថបាសា វា ន វិជហិតព្ពំ។
៤៨៣. នានាកុលស្ស ឧទោសិតោ ហោតិ បរិក្ខិត្តោ ច, នានាគព្ភា នានាឱវរកា។ យស្មិំ គព្ភេ ចីវរំ និក្ខិត្តំ ហោតិ តស្មិំ គព្ភេ វត្ថព្ពំ ទ្វារមូលេ វា, ហត្ថបាសា វា ន វិជហិតព្ពំ។ អបរិក្ខិត្តោ ហោតិ, យស្មិំ គព្ភេ ចីវរំ និក្ខិត្តំ ហោតិ តស្មិំ គព្ភេ វត្ថព្ពំ, ហត្ថបាសា វា ន វិជហិតព្ពំ។
៤៨៤. ឯកកុលស្ស អដ្ដោ ហោតិ, អន្តោអដ្ដេ ចីវរំ និក្ខិបិត្វា អន្តោអដ្ដេ វត្ថព្ពំ។ នានាកុលស្ស អដ្ដោ ហោតិ, នានាគព្ភា នានាឱវរកា។ យស្មិំ គព្ភេ ចីវរំ និក្ខិត្តំ ហោតិ តស្មិំ គព្ភេ វត្ថព្ពំ ទ្វារមូលេ វា, ហត្ថបាសា វា ន វិជហិតព្ពំ។
៤៨៥. ឯកកុលស្ស មាឡោ ហោតិ, អន្តោមាឡេ ចីវរំ និក្ខិបិត្វា អន្តោមាឡេ វត្ថព្ពំ។ នានាកុលស្ស មាឡោ ហោតិ នានាគព្ភា នានាឱវរកា, យស្មិំ គព្ភេ ចីវរំ និក្ខិត្តំ ហោតិ តស្មិំ គព្ភេ វត្ថព្ពំ ទ្វារមូលេ វា, ហត្ថបាសា វា ន វិជហិតព្ពំ។
៤៨៦. ឯកកុលស្ស បាសាទោ ហោតិ, អន្តោបាសាទេ ចីវរំ និក្ខិបិត្វា អន្តោបាសាទេ វត្ថព្ពំ។ នានាកុលស្ស បាសាទោ ហោតិ, នានាគព្ភា នានាឱវរកា។ យស្មិំ គព្ភេ ចីវរំ និក្ខិត្តំ ហោតិ តស្មិំ គព្ភេ វត្ថព្ពំ ទ្វារមូលេ វា, ហត្ថបាសា វា ន វិជហិតព្ពំ។
៤៨៧. ឯកកុលស្ស ហម្មិយំ ហោតិ។ អន្តោហម្មិយេ ចីវរំ និក្ខិបិត្វា អន្តោហម្មិយេ វត្ថព្ពំ។ នានាកុលស្ស ហម្មិយំ ហោតិ, នានាគព្ភា នានាឱវរកា។ យស្មិំ គព្ភេ ចីវរំ និក្ខិត្តំ ហោតិ តស្មិំ គព្ភេ វត្ថព្ពំ ទ្វារមូលេ វា, ហត្ថបាសា វា ន វិជហិតព្ពំ។
៤៨៨. ឯកកុលស្ស នាវា ហោតិ។ អន្តោនាវាយ ចីវរំ និក្ខិបិត្វា អន្តោនាវាយ វត្ថព្ពំ ។ នានាកុលស្ស នាវា ហោតិ នានាគព្ភា នានាឱវរកា។ យស្មិំ ឱវរកេ ចីវរំ និក្ខិត្តំ ហោតិ តស្មិំ ឱវរកេ វត្ថព្ពំ, ហត្ថបាសា វា ន វិជហិតព្ពំ។
៤៨៩. ឯកកុលស្ស សត្ថោ ហោតិ។ សត្ថេ ចីវរំ និក្ខិបិត្វា បុរតោ វា បច្ឆតោ វា សត្តព្ភន្តរា ន វិជហិតព្ពា, បស្សតោ អព្ភន្តរំ ន វិជហិតព្ពំ។ នានាកុលស្ស សត្ថោ ហោតិ, សត្ថេ ចីវរំ និក្ខិបិត្វា ហត្ថបាសា ន វិជហិតព្ពំ។
៤៩០. ឯកកុលស្ស ខេត្តំ ហោតិ បរិក្ខិត្តញ្ច។ អន្តោខេត្តេ ចីវរំ និក្ខិបិត្វា អន្តោខេត្តេ វត្ថព្ពំ។ អបរិក្ខិត្តំ ហោតិ, ហត្ថបាសា ន វិជហិតព្ពំ។ នានាកុលស្ស ខេត្តំ ហោតិ បរិក្ខិត្តញ្ច។ អន្តោខេត្តេ ចីវរំ និក្ខិបិត្វា ទ្វារមូលេ វា វត្ថព្ពំ, ហត្ថបាសា វា ន វិជហិតព្ពំ។ អបរិក្ខិត្តំ ហោតិ, ហត្ថបាសា ន វិជហិតព្ពំ។
៤៩១. ឯកកុលស្ស ធញ្ញករណំ ហោតិ បរិក្ខិត្តញ្ច។ អន្តោធញ្ញករណេ ចីវរំ និក្ខិបិត្វា អន្តោធញ្ញករណេ វត្ថព្ពំ។ អបរិក្ខិត្តំ ហោតិ, ហត្ថបាសា ន វិជហិតព្ពំ។ នានាកុលស្ស ធញ្ញករណំ ហោតិ បរិក្ខិត្តញ្ច។ អន្តោធញ្ញករណេ ចីវរំ និក្ខិបិត្វា ទ្វារមូលេ វា វត្ថព្ពំ, ហត្ថបាសា វា ន វិជហិតព្ពំ។ អបរិក្ខិត្តំ ហោតិ, ហត្ថបាសា ន វិជហិតព្ពំ។
៤៩២. ឯកកុលស្ស អារាមោ ហោតិ បរិក្ខិត្តោ ច។ អន្តោអារាមេ ចីវរំ និក្ខិបិត្វា អន្តោអារាមេ វត្ថព្ពំ។ អបរិក្ខិត្តោ ហោតិ, ហត្ថបាសា ន វិជហិតព្ពំ។ នានាកុលស្ស អារាមោ ហោតិ បរិក្ខិត្តោ ច។ អន្តោអារាមេ ចីវរំ និក្ខិបិត្វា ទ្វារមូលេ វា វត្ថព្ពំ, ហត្ថបាសា វា ន វិជហិតព្ពំ។ អបរិក្ខិត្តោ ហោតិ, ហត្ថបាសា ន វិជហិតព្ពំ។
៤៩៣. ឯកកុលស្ស វិហារោ ហោតិ បរិក្ខិត្តោ ច។ អន្តោវិហារេ ចីវរំ និក្ខិបិត្វា អន្តោវិហារេ វត្ថព្ពំ។ អបរិក្ខិត្តោ ហោតិ, យស្មិំ វិហារេ ចីវរំ និក្ខិត្តំ ហោតិ តស្មិំ វិហារេ វត្ថព្ពំ, ហត្ថបាសា វា ន វិជហិតព្ពំ។ នានាកុលស្ស វិហារោ ហោតិ បរិក្ខិត្តោ ច។ យស្មិំ វិហារេ ចីវរំ និក្ខិត្តំ ហោតិ តស្មិំ វិហារេ វត្ថព្ពំ ទ្វារមូលេ វា, ហត្ថបាសា វា ន វិជហិតព្ពំ។ អបរិក្ខិត្តោ ហោតិ , យស្មិំ វិហារេ ចីវរំ និក្ខិត្តំ ហោតិ តស្មិំ វិហារេ វត្ថព្ពំ, ហត្ថបាសា វា ន វិជហិតព្ពំ។
៤៩៤. ឯកកុលស្ស រុក្ខមូលំ ហោតិ, យំ មជ្ឈន្ហិកេ កាលេ សមន្តា ឆាយា ផរតិ, អន្តោឆាយាយ ចីវរំ និក្ខិបិត្វា អន្តោឆាយាយ វត្ថព្ពំ។ នានាកុលស្ស រុក្ខមូលំ ហោតិ, ហត្ថបាសា ន វិជហិតព្ពំ។
អជ្ឈោកាសោ ឯកូបចារោ នាម អគាមកេ អរញ្ញេ សមន្តា សត្តព្ភន្តរា ឯកូបចារោ, តតោ បរំ នានូបចារោ។
៤៩៥. វិប្បវុត្ថេ វិប្បវុត្ថសញ្ញី អញ្ញត្រ ភិក្ខុសម្មុតិយា, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ វិប្បវុត្ថេ វេមតិកោ, អញ្ញត្រ ភិក្ខុសម្មុតិយា, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ វិប្បវុត្ថេ អវិប្បវុត្ថសញ្ញី, អញ្ញត្រ ភិក្ខុសម្មុតិយា, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អប្បច្ចុទ្ធដេ បច្ចុទ្ធដសញ្ញី…បេ.… អវិស្សជ្ជិតេ វិស្សជ្ជិតសញ្ញី… អនដ្ឋេ នដ្ឋសញ្ញី… អវិនដ្ឋេ វិនដ្ឋសញ្ញី… អទឌ្ឍេ ទឌ្ឍសញ្ញី…បេ.… អវិលុត្តេ វិលុត្តសញ្ញី, អញ្ញត្រ ភិក្ខុសម្មុតិយា, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។
និស្សគ្គិយំ ចីវរំ អនិស្សជ្ជិត្វា បរិភុញ្ជតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស ។ អវិប្បវុត្ថេ វិប្បវុត្ថសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ អវិប្បវុត្ថេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ អវិប្បវុត្ថេ អវិប្បវុត្ថសញ្ញី, អនាបត្តិ។
៤៩៦. អនាបត្តិ អន្តោអរុណេ បច្ចុទ្ធរតិ, វិស្សជ្ជេតិ, នស្សតិ, វិនស្សតិ, ឌយ្ហតិ, អច្ឆិន្ទិត្វា គណ្ហន្តិ, វិស្សាសំ គណ្ហន្តិ, ភិក្ខុសម្មុតិយា, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ។
ឧទោសិតសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ ទុតិយំ។
៣. តតិយកថិនសិក្ខាបទំ
៤៩៧. តេន សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ តេន ខោ បន សមយេន អញ្ញតរស្ស ភិក្ខុនោ អកាលចីវរំ ឧប្បន្នំ ហោតិ។ តស្ស តំ ចីវរំ កយិរមានំ នប្បហោតិ។ អថ ខោ សោ ភិក្ខុ តំ ចីវរំ ឧស្សាបេត្វា បុនប្បុនំ វិមជ្ជតិ។ អទ្ទសា ខោ ភគវា សេនាសនចារិកំ អាហិណ្ឌន្តោ តំ ភិក្ខុំ តំ ចីវរំ ឧស្សាបេត្វា បុនប្បុនំ វិមជ្ជន្តំ។ ទិស្វាន យេន សោ ភិក្ខុ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា តំ ភិក្ខុំ ឯតទវោច – ‘‘កិស្ស ត្វំ, ភិក្ខុ, ឥមំ ចីវរំ ឧស្សាបេត្វា បុនប្បុនំ វិមជ្ជសី’’តិ? ‘‘ឥទំ មេ, ភន្តេ, អកាលចីវរំ ឧប្បន្នំ។ កយិរមានំ នប្បហោតិ។ តេនាហំ ឥមំ ចីវរំ ឧស្សាបេត្វា បុនប្បុនំ វិមជ្ជាមី’’តិ។ ‘‘អត្ថិ បន តេ, ភិក្ខុ, ចីវរបច្ចាសា’’តិ? ‘‘អត្ថិ, ភគវា’’តិ។ អថ ខោ ភគវា ឯតស្មិំ និទានេ ឯតស្មិំ បករណេ ធម្មិំ កថំ កត្វា, ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, អកាលចីវរំ បដិគ្គហេត្វា ចីវរបច្ចាសា និក្ខិបិតុ’’ន្តិ។
៤៩៨. តេន ខោ បន សមយេន ភិក្ខូ – ‘‘ភគវតា អនុញ្ញាតំ អកាលចីវរំ បដិគ្គហេត្វា ចីវរបច្ចាសា និក្ខិបិតុ’’ន្តិ អកាលចីវរានិ បដិគ្គហេត្វា អតិរេកមាសំ និក្ខិបន្តិ។ តានិ ចីវរានិ ចីវរវំសេ ភណ្ឌិកាពទ្ធានិ តិដ្ឋន្តិ។ អទ្ទសា ខោ អាយស្មា អានន្ទោ សេនាសនចារិកំ អាហិណ្ឌន្តោ តានិ ចីវរានិ ចីវរវំសេ ភណ្ឌិកាពទ្ធានិ តិដ្ឋន្តេ។ ទិស្វាន ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘កស្សិមានិ, អាវុសោ, ចីវរានិ ចីវរវំសេ ភណ្ឌិកាពទ្ធានិ តិដ្ឋន្តី’’តិ? ‘‘អម្ហាកំ, អាវុសោ, អកាលចីវរានិ ចីវរបច្ចាសា និក្ខិត្តានី’’តិ។ ‘‘កីវចិរំ បនាវុសោ, ឥមានិ ចីវរានិ និក្ខិត្តានី’’តិ? ‘‘អតិរេកមាសំ, អាវុសោ’’តិ។ អាយស្មា អានន្ទោ ឧជ្ឈាយតិ ខិយ្យតិ វិបាចេតិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ភិក្ខូ អកាលចីវរំ បដិគ្គហេត្វា អតិរេកមាសំ និក្ខិបិស្សន្តី’’តិ! អថ ខោ អាយស្មា អានន្ទោ តេ ភិក្ខូ អនេកបរិយាយេន វិគរហិត្វា ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសិ…បេ.… ‘‘សច្ចំ កិរ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខូ អកាលចីវរំ បដិគ្គហេត្វា អតិរេកមាសំ និក្ខិបន្តី’’តិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ។ វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ.… កថញ្ហិ នាម តេ, ភិក្ខវេ, មោឃបុរិសា អកាលចីវរំ បដិគ្គហេត្វា អតិរេកមាសំ និក្ខិបិស្សន្តិ! នេតំ, ភិក្ខវេ, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ.… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –
៤៩៩. ‘‘និដ្ឋិតចីវរស្មិំ ភិក្ខុនា ឧព្ភតស្មិំ កថិនេ ភិក្ខុនោ បនេវ អកាលចីវរំ ឧប្បជ្ជេយ្យ, អាកង្ខមានេន ភិក្ខុនា បដិគ្គហេតព្ពំ។ បដិគ្គហេត្វា ខិប្បមេវ ការេតព្ពំ។ នោចស្ស បារិបូរិ, មាសបរមំ តេន ភិក្ខុនា តំ ចីវរំ និក្ខិបិតព្ពំ ឩនស្ស បារិបូរិយា សតិយា បច្ចាសាយ។ តតោ ចេ ឧត្តរិ [ឧត្តរិំ (សី. ស្យា.)] និក្ខិបេយ្យ, សតិយាបិ បច្ចាសាយ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយ’’ន្តិ។
៥០០. និដ្ឋិតចីវរស្មិន្តិ ភិក្ខុនោ ចីវរំ កតំ វា ហោតិ នដ្ឋំ វា វិនដ្ឋំ វា ទឌ្ឍំ វា ចីវរាសា វា ឧបច្ឆិន្នា។
ឧព្ភតស្មិំ កថិនេតិ អដ្ឋន្នំ មាតិកានំ អញ្ញតរាយ មាតិកាយ ឧព្ភតំ ហោតិ, សង្ឃេន វា អន្តរា ឧព្ភតំ ហោតិ។
អកាលចីវរំ នាម អនត្ថតេ កថិនេ ឯកាទសមាសេ ឧប្បន្នំ, អត្ថតេ កថិនេ សត្តមាសេ ឧប្បន្នំ, កាលេបិ អាទិស្ស ទិន្នំ, ឯតំ អកាលចីវរំ នាម។
ឧប្បជ្ជេយ្យាតិ ឧប្បជ្ជេយ្យ សង្ឃតោ វា គណតោ វា ញាតិតោ វា មិត្តតោ វា បំសុកូលំ វា អត្តនោ វា ធនេន។
អាកង្ខមានេនាតិ ឥច្ឆមានេន បដិគ្គហេតព្ពំ។
បដិគ្គហេត្វា ខិប្បមេវ ការេតព្ពន្តិ ទសាហា ការេតព្ពំ។
នោ ចស្ស បារិបូរីតិ កយិរមានំ នប្បហោតិ។
មាសបរមំ តេន ភិក្ខុនា តំ ចីវរំ និក្ខិបិតព្ពន្តិ មាសបរមតា និក្ខិបិតព្ពំ។
ឩនស្ស បារិបូរិយាតិ ឩនស្ស បារិបូរត្ថាយ។
សតិយា បច្ចាសាយាតិ បច្ចាសា ហោតិ សង្ឃតោ វា គណតោ វា ញាតិតោ វា មិត្តតោ វា បំសុកូលំ វា អត្តនោ វា ធនេន។
តតោ ចេ ឧត្តរិ និក្ខិបេយ្យ សតិយាបិ បច្ចាសាយាតិ តទហុប្បន្នេ មូលចីវរេ បច្ចាសាចីវរំ ឧប្បជ្ជតិ, ទសាហា ការេតព្ពំ។ ទ្វីហុប្បន្នេ មូលចីវរេ បច្ចាសាចីវរំ ឧប្បជ្ជតិ, ទសាហា ការេតព្ពំ។ តីហុប្បន្នេ មូលចីវរេ…បេ.… ចតូហុប្បន្នេ… បញ្ចាហុប្បន្នេ… ឆាហុប្បន្នេ… សត្តាហុប្បន្នេ… អដ្ឋាហុប្បន្នេ … នវាហុប្បន្នេ… ទសាហុប្បន្នេ មូលចីវរេ បច្ចាសាចីវរំ ឧប្បជ្ជតិ, ទសាហា ការេតព្ពំ ។ ឯកាទសេ ឧប្បន្នេ…បេ.… ទ្វាទសេ ឧប្បន្នេ… តេរសេ ឧប្បន្នេ… ចុទ្ទសេ ឧប្បន្នេ… បន្នរសេ ឧប្បន្នេ… សោឡសេ ឧប្បន្នេ… សត្តរសេ ឧប្បន្នេ… អដ្ឋារសេ ឧប្បន្នេ… ឯកូនវីសេ ឧប្បន្នេ… វីសេ ឧប្បន្នេ មូលចីវរេ បច្ចាសាចីវរំ ឧប្បជ្ជតិ, ទសាហា ការេតព្ពំ។ ឯកវីសេ ឧប្បន្នេ មូលចីវរេ បច្ចាសាចីវរំ ឧប្បជ្ជតិ, នវាហា ការេតព្ពំ។ ទ្វាវីសេ ឧប្បន្នេ…បេ.… តេវីសេ ឧប្បន្នេ… ចតុវីសេ ឧប្បន្នេ… បញ្ចវីសេ ឧប្បន្នេ… ឆព្ពីសេ ឧប្បន្នេ… សត្តវីសេ ឧប្បន្នេ… អដ្ឋវីសេ ឧប្បន្នេ… ឯកូនតិំសេ ឧប្បន្នេ មូលចីវរេ បច្ចាសាចីវរំ ឧប្បជ្ជតិ, ឯកាហំ ការេតព្ពំ… តិំសេ ឧប្បន្នេ មូលចីវរេ បច្ចាសាចីវរំ ឧប្បជ្ជតិ , តទហេវ អធិដ្ឋាតព្ពំ វិកប្បេតព្ពំ វិស្សជ្ជេតព្ពំ។ នោ ចេ អធិដ្ឋេយ្យ វា វិកប្បេយ្យ វា វិស្សជ្ជេយ្យ វា, ឯកតិំសេ អរុណុគ្គមនេ និស្សគ្គិយំ ហោតិ។ និស្សជ្ជិតព្ពំ សង្ឃស្ស វា គណស្ស វា បុគ្គលស្ស វា។ ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, និស្សជ្ជិតព្ពំ…បេ.… ឥទំ មេ, ភន្តេ, អកាលចីវរំ មាសាតិក្កន្តំ និស្សគ្គិយំ, ឥមាហំ សង្ឃស្ស និស្សជ្ជាមីតិ…បេ.… ទទេយ្យាតិ…បេ.… ទទេយ្យុន្តិ…បេ.… អាយស្មតោ ទម្មីតិ។
វិសភាគេ ឧប្បន្នេ មូលចីវរេ បច្ចាសាចីវរំ ឧប្បជ្ជតិ, រត្តិយោ ច សេសា ហោន្តិ, ន អកាមា ការេតព្ពំ។
៥០១. មាសាតិក្កន្តេ អតិក្កន្តសញ្ញី, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ មាសាតិក្កន្តេ វេមតិកោ និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ មាសាតិក្កន្តេ អនតិក្កន្តសញ្ញី និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អនធិដ្ឋិតេ អធិដ្ឋិតសញ្ញី…បេ.… អវិកប្បិតេ វិកប្បិតសញ្ញី… អវិស្សជ្ជិតេ វិស្សជ្ជិតសញ្ញី… អនដ្ឋេ នដ្ឋសញ្ញី… អវិនដ្ឋេ វិនដ្ឋសញ្ញី… អទឌ្ឍេ ទឌ្ឍសញ្ញី… អវិលុត្តេ វិលុត្តសញ្ញី, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។
និស្សគ្គិយំ ចីវរំ អនិស្សជ្ជិត្វា បរិភុញ្ជតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ មាសានតិក្កន្តេ អតិក្កន្តសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ មាសានតិក្កន្តេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ មាសានតិក្កន្តេ អនតិក្កន្តសញ្ញី, អនាបត្តិ។
៥០២. អនាបត្តិ អន្តោមាសេ អធិដ្ឋេតិ, វិកប្បេតិ, វិស្សជ្ជេតិ, នស្សតិ , វិនស្សតិ, ឌយ្ហតិ, អច្ឆិន្ទិត្វា គណ្ហន្តិ, វិស្សាសំ គណ្ហន្តិ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ។
តតិយកថិនសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ។
៤. បុរាណចីវរសិក្ខាបទំ
៥០៣. តេន សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មតោ ឧទាយិស្ស បុរាណទុតិយិកា ភិក្ខុនីសុ បព្ពជិតា ហោតិ។ សា អាយស្មតោ ឧទាយិស្ស សន្តិកេ អភិក្ខណំ អាគច្ឆតិ។ អាយស្មាបិ ឧទាយី តស្សា ភិក្ខុនិយា សន្តិកេ អភិក្ខណំ គច្ឆតិ។ តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មា ឧទាយី តស្សា ភិក្ខុនិយា សន្តិកេ ភត្តវិស្សគ្គំ ករោតិ។ អថ ខោ អាយស្មា ឧទាយី បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ យេន សា ភិក្ខុនី តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា តស្សា ភិក្ខុនិយា បុរតោ អង្គជាតំ វិវរិត្វា អាសនេ និសីទិ។ សាបិ ខោ ភិក្ខុនី អាយស្មតោ ឧទាយិស្ស បុរតោ អង្គជាតំ វិវរិត្វា អាសនេ និសីទិ។ អថ ខោ អាយស្មា ឧទាយី សារត្តោ តស្សា ភិក្ខុនិយា អង្គជាតំ ឧបនិជ្ឈាយិ។ តស្ស អសុចិ មុច្ចិ។ អថ ខោ អាយស្មា ឧទាយី តំ ភិក្ខុនិំ ឯតទវោច – ‘‘គច្ឆ, ភគិនិ, ឧទកំ អាហរ, អន្តរវាសកំ ធោវិស្សាមី’’តិ។ ‘‘អាហរយ្យ , អហមេវ ធោវិស្សាមី’’តិ តំ អសុចិំ ឯកទេសំ មុខេន អគ្គហេសិ ឯកទេសំ អង្គជាតេ បក្ខិបិ។ សា តេន គព្ភំ គណ្ហិ។ ភិក្ខុនិយោ ឯវមាហំសុ – ‘‘អព្រហ្មចារិនី អយំ ភិក្ខុនី, គព្ភិនី’’តិ។ ‘‘នាហំ, អយ្យេ, អព្រហ្មចារិនី’’តិ ភិក្ខុនីនំ ឯតមត្ថំ អារោចេសិ។ ភិក្ខុនិយោ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម អយ្យោ ឧទាយី ភិក្ខុនិយា បុរាណចីវរំ ធោវាបេស្សតី’’តិ! អថ ខោ តា ភិក្ខុនិយោ ភិក្ខូនំ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ.… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម អាយស្មា ឧទាយី ភិក្ខុនិយា បុរាណចីវរំ ធោវាបេស្សតី’’តិ! អថ ខោ តេ ភិក្ខូ អាយស្មន្តំ ឧទាយិំ អនេកបរិយាយេន វិគរហិត្វា ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ.… ‘‘សច្ចំ កិរ ត្វំ, ឧទាយិ, ភិក្ខុនិយា បុរាណចីវរំ ធោវាបេសី’’តិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ។ ‘‘ញាតិកា តេ, ឧទាយិ, អញ្ញាតិកា’’តិ? ‘‘អញ្ញាតិកា, ភគវា’’តិ។ ‘‘អញ្ញាតកោ, មោឃបុរិស, អញ្ញាតិកាយ ន ជានាតិ បតិរូបំ វា អប្បតិរូបំ វា បាសាទិកំ វា អបាសាទិកំ វា។ តត្ថ នាម ត្វំ, មោឃបុរិស, អញ្ញាតិកាយ ភិក្ខុនិយា បុរាណចីវរំ ធោវាបេស្សសិ! នេតំ, មោឃបុរិស, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ.… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –
៥០៤. ‘‘យោ បន ភិក្ខុ អញ្ញាតិកាយ ភិក្ខុនិយា បុរាណចីវរំ ធោវាបេយ្យ វា រជាបេយ្យ វា អាកោដាបេយ្យ វា, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយ’’ន្តិ។
អញ្ញាតិកា នាម មាតិតោ វា បិតិតោ វា យាវ សត្តមា បិតាមហយុគា អសម្ពទ្ធា។
ភិក្ខុនី នាម ឧភតោសង្ឃេ ឧបសម្បន្នា។
បុរាណចីវរំ នាម សកិំ និវត្ថម្បិ សកិំ បារុតម្បិ។
ធោវាតិ អាណាបេតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ ធោតំ និស្សគ្គិយំ ហោតិ។ រជាតិ អាណាបេតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ រត្តំ និស្សគ្គិយំ ហោតិ។ អាកោដេហីតិ អាណាបេតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ សកិំ បាណិប្បហារំ វា មុគ្គរប្បហារំ វា ទិន្នេ និស្សគ្គិយំ ហោតិ។ និស្សជ្ជិតព្ពំ សង្ឃស្ស វា គណស្ស វា បុគ្គលស្ស វា។ ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, និស្សជ្ជិតព្ពំ…បេ.… ឥទំ មេ, ភន្តេ, បុរាណចីវរំ អញ្ញាតិកាយ ភិក្ខុនិយា ធោវាបិតំ និស្សគ្គិយំ។ ឥមាហំ សង្ឃស្ស និស្សជ្ជាមីតិ…បេ.… ទទេយ្យាតិ…បេ.… ទទេយ្យុន្តិ…បេ.… អាយស្មតោ ទម្មីតិ។
៥០៦. អញ្ញាតិកាយ អញ្ញាតិកសញ្ញី បុរាណចីវរំ ធោវាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អញ្ញាតិកាយ អញ្ញាតិកសញ្ញី បុរាណចីវរំ ធោវាបេតិ រជាបេតិ, និស្សគ្គិយេន អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ អញ្ញាតិកាយ អញ្ញាតិកសញ្ញី បុរាណចីវរំ ធោវាបេតិ អាកោដាបេតិ, និស្សគ្គិយេន អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ អញ្ញាតិកាយ អញ្ញាតិកសញ្ញី បុរាណចីវរំ ធោវាបេតិ រជាបេតិ អាកោដាបេតិ, និស្សគ្គិយេន អាបត្តិ ទ្វិន្នំ ទុក្កដានំ។
អញ្ញាតិកាយ អញ្ញាតិកសញ្ញី បុរាណចីវរំ រជាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អញ្ញាតិកាយ អញ្ញាតិកសញ្ញី បុរាណចីវរំ រជាបេតិ អាកោដាបេតិ, និស្សគ្គិយេន អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ អញ្ញាតិកាយ អញ្ញាតិកសញ្ញី បុរាណចីវរំ រជាបេតិ ធោវាបេតិ, និស្សគ្គិយេន អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ អញ្ញាតិកាយ អញ្ញាតិកសញ្ញី បុរាណចីវរំ រជាបេតិ អាកោដាបេតិ ធោវាបេតិ, និស្សគ្គិយេន អាបត្តិ ទ្វិន្នំ ទុក្កដានំ។
អញ្ញាតិកាយ អញ្ញាតិកសញ្ញី បុរាណចីវរំ អាកោដាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អញ្ញាតិកាយ អញ្ញាតិកសញ្ញី បុរាណចីវរំ អាកោដាបេតិ ធោវាបេតិ, និស្សគ្គិយេន អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ អញ្ញាតិកាយ អញ្ញាតិកសញ្ញី បុរាណចីវរំ អាកោដាបេតិ រជាបេតិ, និស្សគ្គិយេន អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ អញ្ញាតិកាយ អញ្ញាតិកសញ្ញី បុរាណចីវរំ អាកោដាបេតិ ធោវាបេតិ រជាបេតិ, និស្សគ្គិយេន អាបត្តិ ទ្វិន្នំ ទុក្កដានំ។
អញ្ញាតិកាយ វេមតិកោ…បេ.… អញ្ញាតិកាយ ញាតិកសញ្ញី…បេ.… អញ្ញស្ស បុរាណចីវរំ ធោវាបេតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ និសីទនបច្ចត្ថរណំ ធោវាបេតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ ឯកតោឧបសម្បន្នាយ ធោវាបេតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ ញាតិកាយ អញ្ញាតិកសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស ។ ញាតិកាយ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ ញាតិកាយ ញាតិកសញ្ញី, អនាបត្តិ។
៥០៧. អនាបត្តិ ញាតិកាយ ធោវន្តិយា អញ្ញាតិកា ទុតិយា ហោតិ, អវុត្តា ធោវតិ, អបរិភុត្តំ ធោវាបេតិ, ចីវរំ ឋបេត្វា អញ្ញំ បរិក្ខារំ ធោវាបេតិ, សិក្ខមានាយ, សាមណេរិយា, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ។
បុរាណចីវរសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ ចតុត្ថំ។
៥. ចីវរបដិគ្គហណសិក្ខាបទំ
៥០៨. តេន សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា រាជគហេ វិហរតិ វេឡុវនេ កលន្ទកនិវាបេ។ តេន ខោ បន សមយេន ឧប្បលវណ្ណា ភិក្ខុនី សាវត្ថិយំ វិហរតិ។ អថ ខោ ឧប្បលវណ្ណា ភិក្ខុនី បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ សាវត្ថិំ បិណ្ឌាយ បាវិសិ។ សាវត្ថិយំ បិណ្ឌាយ ចរិត្វា បច្ឆាភត្តំ បិណ្ឌបាតប្បដិក្កន្តា យេន អន្ធវនំ តេនុបសង្កមិ ទិវាវិហារាយ។ អន្ធវនំ អជ្ឈោគាហេត្វា អញ្ញតរស្មិំ រុក្ខមូលេ ទិវាវិហារំ និសីទិ។ តេន ខោ បន សមយេន ចោរា កតកម្មា គាវិំ វធិត្វា មំសំ គហេត្វា អន្ធវនំ បវិសិំសុ។ អទ្ទសា ខោ ចោរគាមណិកោ ឧប្បលវណ្ណំ ភិក្ខុនិំ អញ្ញតរស្មិំ រុក្ខមូលេ ទិវាវិហារំនិសិន្នំ។ ទិស្វានស្ស ឯតទហោសិ – ‘‘សចេ មេ បុត្តភាតុកា បស្សិស្សន្តិ វិហេឋិស្សន្តិ ឥមំ ភិក្ខុនិ’’ន្តិ អញ្ញេន មគ្គេន អគមាសិ។ អថ ខោ សោ ចោរគាមណិកោ មំសេ បក្កេ វរមំសានិ គហេត្វា បណ្ណបុដំ [បណ្ណេន បុដំ (ស្យា.)] ពន្ធិត្វា ឧប្បលវណ្ណាយ ភិក្ខុនិយា អវិទូរេ រុក្ខេ អាលគ្គេត្វា – ‘‘យោ បស្សតិ សមណោ វា ព្រាហ្មណោ វា ទិន្នំយេវ ហរតូ’’តិ, វត្វា បក្កាមិ។ អស្សោសិ ខោ ឧប្បលវណ្ណា ភិក្ខុនី សមាធិម្ហា វុដ្ឋហិត្វា តស្ស ចោរគាមណិកស្ស ឥមំ វាចំ ភាសមានស្ស។ អថ ខោ ឧប្បលវណ្ណា ភិក្ខុនី តំ មំសំ គហេត្វា ឧបស្សយំ អគមាសិ។ អថ ខោ ឧប្បលវណ្ណា ភិក្ខុនី តស្សា រត្តិយា អច្ចយេន តំ មំសំ សម្បាទេត្វា ឧត្តរាសង្គេន ភណ្ឌិកំ ពន្ធិត្វា វេហាសំ អព្ភុគ្គន្ត្វា វេឡុវនេ បច្ចុដ្ឋាសិ [បច្ចុបដ្ឋាសិ (?)]។
តេន ខោ បន សមយេន ភគវា គាមំ បិណ្ឌាយ បវិដ្ឋោ ហោតិ។ អាយស្មា ឧទាយី ឱហិយ្យកោ ហោតិ វិហារបាលោ។ អថ ខោ ឧប្បលវណ្ណា ភិក្ខុនី យេនាយស្មា ឧទាយី តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មន្តំ ឧទាយិំ ឯតទវោច – ‘‘កហំ, ភន្តេ, ភគវា’’តិ? ‘‘បវិដ្ឋោ, ភគិនិ, ភគវា គាមំ បិណ្ឌាយា’’តិ។ ‘‘ឥមំ, ភន្តេ, មំសំ ភគវតោ ទេហី’’តិ។ ‘‘សន្តប្បិតោ តយា, ភគិនិ, ភគវា មំសេន។ សចេ មេ ត្វំ អន្តរវាសកំ ទទេយ្យាសិ, ឯវំ អហម្បិ សន្តប្បិតោ ភវេយ្យំ អន្តរវាសកេនា’’តិ។ ‘‘មយំ ខោ, ភន្តេ, មាតុគាមា នាម កិច្ឆលាភា។ ឥទញ្ច មេ អន្តិមំ បញ្ចមំ ចីវរំ។ នាហំ ទស្សាមី’’តិ។ ‘‘សេយ្យថាបិ, ភគិនិ, បុរិសោ ហត្ថិំ ទត្វា កច្ឆេ សជ្ជេយ្យ [វិស្សជ្ជេយ្យ (ស្យា.)] ឯវមេវ ខោ ត្វំ ភគិនិ ភគវតោ មំសំ ទត្វា មយិ អន្តរវាសកេ សជ្ជសី’’តិ [អន្តរវាសកំ ន សជ្ជសីតិ (ក.), មយ្ហំ អន្តរវាសកំ វិស្សជ្ជេហីតិ (ស្យា.)]។ អថ ខោ ឧប្បលវណ្ណា ភិក្ខុនី អាយស្មតា ឧទាយិនា និប្បីឡិយមានា អន្តរវាសកំ ទត្វា ឧបស្សយំ អគមាសិ។ ភិក្ខុនិយោ ឧប្បលវណ្ណាយ ភិក្ខុនិយា បត្តចីវរំ បដិគ្គណ្ហន្តិយោ ឧប្បលវណ្ណំ ភិក្ខុនិំ ឯតទវោចុំ – ‘‘កហំ តេ, អយ្យេ, អន្តរវាសកោ’’តិ? ឧប្បលវណ្ណា ភិក្ខុនី ភិក្ខុនីនំ ឯតមត្ថំ អារោចេសិ។ ភិក្ខុនិយោ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម អយ្យោ ឧទាយី ភិក្ខុនិយា ចីវរំ បដិគ្គហេស្សតិ កិច្ឆលាភោ មាតុគាមោ’’តិ។ អថ ខោ តា ភិក្ខុនិយោ ភិក្ខូនំ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ.… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម អាយស្មា ឧទាយី ភិក្ខុនិយា ចីវរំ បដិគ្គហេស្សតី’’តិ! អថ ខោ តេ ភិក្ខូ អាយស្មន្តំ ឧទាយិំ អនេកបរិយាយេន វិគរហិត្វា ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ.… ‘‘សច្ចំ កិរ ត្វំ, ឧទាយិ, ភិក្ខុនិយា ចីវរំ បដិគ្គហេសី’’តិ? ‘‘សច្ចំ , ភគវា’’តិ។ ‘‘ញាតិកា តេ, ឧទាយិ, អញ្ញាតិកា’’តិ? ‘‘អញ្ញាតិកា, ភគវា’’តិ។ ‘‘អញ្ញាតកោ, មោឃបុរិស, អញ្ញាតិកាយ ន ជានាតិ បតិរូបំ វា អប្បតិរូបំ វា សន្តំ វា អសន្តំ វា។ តត្ថ នាម ត្វំ, មោឃបុរិស, អញ្ញាតិកាយ ភិក្ខុនិយា ហត្ថតោ ចីវរំ បដិគ្គហេស្សសិ! នេតំ មោឃបុរិស, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ.… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –
ឯវញ្ចិទំ ភគវតា ភិក្ខូនំ សិក្ខាបទំ បញ្ញត្តំ ហោតិ។
៥១០. តេន ខោ បន សមយេន ភិក្ខូ កុក្កុច្ចាយន្តា ភិក្ខុនីនំ បារិវត្តកចីវរំ ន បដិគ្គណ្ហន្តិ។ ភិក្ខុនិយោ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម អយ្យា អម្ហាកំ បារិវត្តកចីវរំ ន បដិគ្គហេស្សន្តី’’តិ! អស្សោសុំ ខោ ភិក្ខូ តាសំ ភិក្ខុនីនំ ឧជ្ឈាយន្តីនំ ខិយ្យន្តីនំ វិបាចេន្តីនំ។ អថ ខោ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុ។ អថ ខោ ភគវា ឯតស្មិំ និទានេ ឯតស្មិំ បករណេ ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, បញ្ចន្នំ បារិវត្តកំ បដិគ្គហេតុំ – ភិក្ខុស្ស, ភិក្ខុនិយា, សិក្ខមានាយ, សាមណេរស្ស, សាមណេរិយា។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, ឥមេសំ បញ្ចន្នំ បារិវត្តកំ បដិគ្គហេតុំ។ ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ។
៥១១. ‘‘យោ បន ភិក្ខុ អញ្ញាតិកាយ ភិក្ខុនិយា ហត្ថតោ ចីវរំ បដិគ្គណ្ហេយ្យ, អញ្ញត្រ បារិវត្តកា, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយ’’ន្តិ។
អញ្ញាតិកា នាម មាតិតោ វា បិតិតោ វា យាវ សត្តមា បិតាមហយុគា អសម្ពទ្ធា។
ភិក្ខុនី នាម ឧភតោសង្ឃេ ឧបសម្បន្នា។
អញ្ញត្រ បារិវត្តកាតិ ឋបេត្វា បារិវត្តកំ។
បដិគ្គណ្ហាតិ, បយោគេ ទុក្កដំ។ បដិលាភេន និស្សគ្គិយំ ហោតិ។ និស្សជ្ជិតព្ពំ សង្ឃស្ស វា គណស្ស វា បុគ្គលស្ស វា។ ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, និស្សជ្ជិតព្ពំ…បេ.… ឥទំ មេ, ភន្តេ, ចីវរំ អញ្ញាតិកាយ ភិក្ខុនិយា ហត្ថតោ បដិគ្គហិតំ, អញ្ញត្រ បារិវត្តកា, និស្សគ្គិយំ។ ឥមាហំ សង្ឃស្ស និស្សជ្ជាមីតិ…បេ.… ទទេយ្យាតិ…បេ.… ទទេយ្យុន្តិ…បេ.… អាយស្មតោ ទម្មីតិ។
៥១៣. អញ្ញាតិកាយ អញ្ញាតិកសញ្ញី ចីវរំ បដិគ្គណ្ហាតិ, អញ្ញត្រ បារិវត្តកា, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អញ្ញាតិកាយ វេមតិកោ ចីវរំ បដិគ្គណ្ហាតិ, អញ្ញត្រ បារិវត្តកា, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អញ្ញាតិកាយ ញាតិកសញ្ញី ចីវរំ បដិគ្គណ្ហាតិ, អញ្ញត្រ បារិវត្តកា, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។
ឯកតោឧបសម្បន្នាយ ហត្ថតោ ចីវរំ បដិគ្គណ្ហាតិ, អញ្ញត្រ បារិវត្តកា, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ ញាតិកាយ អញ្ញាតិកសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ ញាតិកាយ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ ញាតិកាយ ញាតិកសញ្ញី, អនាបត្តិ។
៥១៤. អនាបត្តិ ញាតិកាយ, បារិវត្តកំ បរិត្តេន វា វិបុលំ, វិបុលេន វា បរិត្តំ, ភិក្ខុ វិស្សាសំ គណ្ហាតិ, តាវកាលិកំ គណ្ហាតិ , ចីវរំ ឋបេត្វា អញ្ញំ បរិក្ខារំ គណ្ហាតិ, សិក្ខមានាយ, សាមណេរិយា, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ។
ចីវរបដិគ្គហណសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ បញ្ចមំ។
៦. អញ្ញាតកវិញ្ញត្តិសិក្ខាបទំ
៥១៥. តេន សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ ។ តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មា ឧបនន្ទោ សក្យបុត្តោ បដ្ដោ [បដ្ឋោ (ស្យា. ក.)] ហោតិ ធម្មិំ កថំ កាតុំ។ អថ ខោ អញ្ញតរោ សេដ្ឋិបុត្តោ យេនាយស្មា ឧបនន្ទោ សក្យបុត្តោ តេនុបសង្កមិ ; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មន្តំ ឧបនន្ទំ សក្យបុត្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នំ ខោ តំ សេដ្ឋិបុត្តំ អាយស្មា ឧបនន្ទោ សក្យបុត្តោ ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សេសិ សមាទបេសិ សមុត្តេជេសិ សម្បហំសេសិ។ អថ ខោ សោ សេដ្ឋិបុត្តោ អាយស្មតា ឧបនន្ទេន សក្យបុត្តេន ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សិតោ សមាទបិតោ សមុត្តេជិតោ សម្បហំសិតោ អាយស្មន្តំ ឧបនន្ទំ សក្យបុត្តំ ឯតទវោច – ‘‘វទេយ្យាថ, ភន្តេ, យេន អត្ថោ។ បដិពលា មយំ អយ្យស្ស ទាតុំ យទិទំ ចីវរបិណ្ឌបាតសេនាសនគិលានប្បច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារ’’ន្តិ។ ‘‘សចេ មេ ត្វំ, អាវុសោ, ទាតុកាមោសិ, ឥតោ ឯកំ សាដកំ ទេហី’’តិ។ ‘‘អម្ហាកំ ខោ, ភន្តេ, កុលបុត្តានំ កិស្មិំ វិយ ឯកសាដកំ គន្តុំ។ អាគមេហិ, ភន្តេ, យាវ ឃរំ គច្ឆាមិ។ ឃរំ គតោ ឥតោ វា ឯកំ សាដកំ បហិណិស្សាមិ ឥតោ វា សុន្ទរតរ’’ន្តិ។ ទុតិយម្បិ ខោ អាយស្មា ឧបនន្ទោ សក្យបុត្តោ តំ សេដ្ឋិបុត្តំ ឯតទវោច ‘‘សចេ មេ ត្វំ អាវុសោ ទាតុកាមោសិ ឥតោ ឯកំ សាដកំ ទេហី’’តិ។ អម្ហាកំ ខោ ភន្តេ កុលបុត្តានំ កិស្មិំ វិយ ឯកសាដកំ គន្តុំ, អាគមេហិ ភន្តេ យាវ ឃរំ គច្ឆាមិ, ឃរំ គតោ ឥតោ វា ឯកំ សាដកំ បហិណិស្សាមិ ឥតោ វា សុន្ទរតរន្តិ។ តតិយម្បិ ខោ អាយស្មា ឧបនន្ទោ សក្យបុត្តោ តំ សេដ្ឋិបុត្តំ ឯតទវោច ‘‘សចេ មេ ត្វំ អាវុសោ ទាតុកាមោសិ, ឥតោ ឯកំ សាដកំ ទេហី’’តិ។ អម្ហាកំ ខោ ភន្តេ កុលបុត្តានំ កិស្មិំ វិយ ឯកសាដកំ គន្តុំ, អាគមេហិ ភន្តេ យាវ ឃរំ គច្ឆាមិ, ឃរំ គតោ ឥតោ វា ឯកំ សាដកំ បហិណិស្សាមិ ឥតោ វា សុន្ទរតរន្តិ។ ‘‘កិំ បន តយា, អាវុសោ, អទាតុកាមេន បវារិតេន យំ ត្វំ បវារេត្វា ន ទេសី’’តិ។
អថ ខោ សោ សេដ្ឋិបុត្តោ អាយស្មតា ឧបនន្ទេន សក្យបុត្តេន និប្បីឡិយមានោ ឯកំ សាដកំ ទត្វា អគមាសិ។ មនុស្សា តំ សេដ្ឋិបុត្តំ ឯតទវោចុំ – ‘‘កិស្ស ត្វំ អយ្យោ ឯកសាដកោ អាគច្ឆសី’’តិ? អថ ខោ សោ សេដ្ឋិបុត្តោ តេសំ មនុស្សានំ ឯតមត្ថំ អារោចេសិ។ មនុស្សា ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘មហិច្ឆា ឥមេ សមណា សក្យបុត្តិយា អសន្តុដ្ឋា។ នយិមេសំ សុករា ធម្មនិមន្តនាបិ កាតុំ [នយិមេ សុករា ធម្មនិមន្តនាយបិ កាតុំ (ស្យា.)]។ កថញ្ហិ នាម សេដ្ឋិបុត្តេន ធម្មនិមន្តនាយ កយិរមានាយ សាដកំ គហេស្សន្តី’’តិ! អស្សោសុំ ខោ ភិក្ខូ តេសំ មនុស្សានំ ឧជ្ឈាយន្តានំ ខិយ្យន្តានំ វិបាចេន្តានំ។ យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ.… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម អាយស្មា ឧបនន្ទោ សក្យបុត្តោ សេដ្ឋិបុត្តំ ចីវរំ វិញ្ញាបេស្សតី’’តិ! អថ ខោ តេ ភិក្ខូ អាយស្មន្តំ ឧបនន្ទំ សក្យបុត្តំ អនេកបរិយាយេន វិគរហិត្វា ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ.… ‘‘សច្ចំ កិរ ត្វំ, ឧបនន្ទ, សេដ្ឋិបុត្តំ ចីវរំ វិញ្ញាបេសី’’តិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ។ ‘‘ញាតកោ តេ, ឧបនន្ទ, អញ្ញាតកោ’’តិ? ‘‘អញ្ញាតកោ, ភគវា’’តិ។ ‘‘អញ្ញាតកោ, មោឃបុរិស, អញ្ញាតកស្ស ន ជានាតិ បតិរូបំ វា អប្បតិរូបំ វា សន្តំ វា អសន្តំ វា។ តត្ថ នាម ត្វំ, មោឃបុរិស, អញ្ញាតកំ សេដ្ឋិបុត្តំ ចីវរំ វិញ្ញាបេស្សសិ! នេតំ, មោឃបុរិស, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ.… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –
ឯវញ្ចិទំ ភគវតា ភិក្ខូនំ សិក្ខាបទំ បញ្ញត្តំ ហោតិ។
៥១៧. តេន ខោ បន សមយេន សម្ពហុលា ភិក្ខូ សាកេតា សាវត្ថិំ ២ អទ្ធានមគ្គប្បដិបន្នា ហោន្តិ។ អន្តរាមគ្គេ ចោរា និក្ខមិត្វា តេ ភិក្ខូ អច្ឆិន្ទិំសុ។ អថ ខោ តេ ភិក្ខូ – ‘‘ភគវតា បដិក្ខិត្តំ អញ្ញាតកំ គហបតិំ វា គហបតានិំ វា ចីវរំ វិញ្ញាបេតុ’’ន្តិ, កុក្កុច្ចាយន្តា ន វិញ្ញាបេសុំ។ យថានគ្គាវ សាវត្ថិំ គន្ត្វា ភិក្ខូ អភិវាទេន្តិ។ ភិក្ខូ ឯវមាហំសុ – ‘‘សុន្ទរា ខោ ឥមេ, អាវុសោ, អាជីវកា យេ ឥមេ ភិក្ខូសុ អភិវាទេន្តី’’តិ។ តេ ឯវមាហំសុ – ‘‘ន មយំ, អាវុសោ, អាជីវកា, ភិក្ខូ មយ’’ន្តិ។ ភិក្ខូ អាយស្មន្តំ ឧបាលិំ ឯតទវោចុំ – ‘‘ឥង្ឃាវុសោ ឧបាលិ, ឥមេ អនុយុញ្ជាហី’’តិ។ អថ ខោ អាយស្មតា ឧបាលិនា អនុយុញ្ជិយមានា តេ ភិក្ខូ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អថ ខោ អាយស្មា ឧបាលិ តេ ភិក្ខូ អនុយុញ្ជិត្វា ភិក្ខូ ឯតទវោច – ‘‘ភិក្ខូ ឥមេ, អាវុសោ។ ទេថ នេសំ ចីវរានី’’តិ។ យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ.… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ភិក្ខូ នគ្គា អាគច្ឆិស្សន្តិ! ននុ នាម តិណេន វា បណ្ណេន វា បដិច្ឆាទេត្វា អាគន្តព្ព’’ន្តិ។ អថ ខោ តេ ភិក្ខូ តេ អនេកបរិយាយេន វិគរហិត្វា ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អថ ខោ ភគវា ឯតស្មិំ និទានេ ឯតស្មិំ បករណេ ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, អច្ឆិន្នចីវរស្ស វា នដ្ឋចីវរស្ស វា អញ្ញាតកំ គហបតិំ វា គហបតានិំ វា ចីវរំ វិញ្ញាបេតុំ។ យំ អាវាសំ បឋមំ ឧបគច្ឆតិ, សចេ តត្ថ ហោតិ សង្ឃស្ស វិហារចីវរំ វា ឧត្តរត្ថរណំ វា ភូមត្ថរណំ វា ភិសិច្ឆវិ វា, តំ គហេត្វា បារុបិតុំ លភិត្វា ឱទហិស្សាមី’’តិ ។ នោ ចេ ហោតិ សង្ឃស្ស វិហារចីវរំ វា ឧត្តរត្ថរណំ វា ភុមត្ថរណំ វា ភិសិច្ឆវិ វា តិណេន វា បណ្ណេន វា បដិច្ឆាទេត្វា អាគន្តព្ពំ; ន ត្វេវ នគ្គេន អាគន្តព្ពំ។ យោ អាគច្ឆេយ្យ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –
៥១៨. ‘‘យោ បន ភិក្ខុ អញ្ញាតកំ គហបតិំ វា គហបតានិំ វា ចីវរំ វិញ្ញាបេយ្យ, អញ្ញត្រ សមយា, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ តត្ថាយំ សមយោ – អច្ឆិន្នចីវរោ វា ហោតិ ភិក្ខុ នដ្ឋចីវរោ វា។ អយំ តត្ថ សមយោ’’តិ។
អញ្ញាតកោ នាម មាតិតោ វា បិតិតោ វា យាវ សត្តមា បិតាមហយុគា អសម្ពទ្ធោ។
គហបតិ នាម យោ កោចិ អគារំ អជ្ឈាវសតិ។
គហបតានី នាម យា កាចិ អគារំ អជ្ឈាវសតិ។
អញ្ញត្រ សមយាតិ ឋបេត្វា សមយំ។
អច្ឆិន្នចីវរោ នាម ភិក្ខុស្ស ចីវរំ អច្ឆិន្នំ ហោតិ រាជូហិ វា ចោរេហិ វា ធុត្តេហិ វា, យេហិ កេហិចិ វា អច្ឆិន្នំ ហោតិ។
នដ្ឋចីវរោ នាម ភិក្ខុស្ស ចីវរំ អគ្គិនា វា ទឌ្ឍំ ហោតិ, ឧទកេន វា វុឡ្ហំ ហោតិ, ឧន្ទូរេហិ វា ឧបចិកាហិ វា ខាយិតំ ហោតិ, បរិភោគជិណ្ណំ វា ហោតិ។
អញ្ញត្រ សមយា វិញ្ញាបេតិ, បយោគេ ទុក្កដំ។ បដិលាភេន និស្សគ្គិយំ ហោតិ។ និស្សជ្ជិតព្ពំ សង្ឃស្ស វា គណស្ស វា បុគ្គលស្ស វា។ ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ , និស្សជ្ជិតព្ពំ…បេ.… ឥទំ មេ, ភន្តេ, ចីវរំ អញ្ញាតកំ គហបតិកំ, អញ្ញត្រ សមយា វិញ្ញាបិតំ, និស្សគ្គិយំ។ ឥមាហំ សង្ឃស្ស និស្សជ្ជាមីតិ…បេ.… ទទេយ្យាតិ…បេ.… ទទេយ្យុន្តិ…បេ.… អាយស្មតោ ទម្មីតិ។
៥២០. អញ្ញាតកេ អញ្ញាតកសញ្ញី, អញ្ញត្រ សមយា, ចីវរំ វិញ្ញាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អញ្ញាតកេ វេមតិកោ, អញ្ញត្រ សមយា, ចីវរំ វិញ្ញាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អញ្ញាតកេ ញាតកសញ្ញី, អញ្ញត្រ សមយា, ចីវរំ វិញ្ញាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។
ញាតកេ អញ្ញាតកសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ ញាតកេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ ញាតកេ ញាតកសញ្ញី, អនាបត្តិ។
អញ្ញាតកវិញ្ញត្តិសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ ឆដ្ឋំ។
៧. តតុត្តរិសិក្ខាបទំ
៥២២. តេន សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ តេន ខោ បន សមយេន ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ អច្ឆិន្នចីវរកេ ភិក្ខូ ឧបសង្កមិត្វា ឯវំ វទន្តិ – ‘‘ភគវតា, អាវុសោ, អនុញ្ញាតំ – ‘អច្ឆិន្នចីវរស្ស វា នដ្ឋចីវរស្ស វា អញ្ញាតកំ គហបតិំ វា គហបតានិំ វា ចីវរំ វិញ្ញាបេតុំ’; វិញ្ញាបេថ, អាវុសោ, ចីវរ’’ន្តិ។ ‘‘អលំ, អាវុសោ, លទ្ធំ អម្ហេហិ ចីវរ’’ន្តិ។ ‘‘មយំ អាយស្មន្តានំ វិញ្ញាបេមា’’តិ។ ‘‘វិញ្ញាបេថ, អាវុសោ’’តិ។ អថ ខោ ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ គហបតិកេ ឧបសង្កមិត្វា ឯតទវោចុំ – ‘‘អច្ឆិន្នចីវរកា, អាវុសោ, ភិក្ខូ អាគតា។ ទេថ នេសំ ចីវរានី’’តិ, ពហុំ ចីវរំ វិញ្ញាបេសុំ។
តេន ខោ បន សមយេន អញ្ញតរោ បុរិសោ សភាយំ និសិន្នោ អញ្ញតរំ បុរិសំ ឯតទវោច – ‘‘អច្ឆិន្នចីវរកា អយ្យោ ភិក្ខូ អាគតា។ តេសំ មយា ចីវរំ ទិន្ន’’ន្តិ។ សោបិ ឯវមាហ – ‘‘មយាបិ ទិន្ន’’ន្តិ។ អបរោបិ ឯវមាហ – ‘‘មយាបិ ទិន្ន’’ន្តិ។ តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម សមណា សក្យបុត្តិយា ន មត្តំ ជានិត្វា ពហុំ ចីវរំ វិញ្ញាបេស្សន្តិ, ទុស្សវាណិជ្ជំ វា សមណា សក្យបុត្តិយា ករិស្សន្តិ, បគ្គាហិកសាលំ [បដគ្គាហិកសាលំ (?)] វា បសារេស្សន្តី’’តិ! អស្សោសុំ ខោ ភិក្ខូ តេសំ មនុស្សានំ ឧជ្ឈាយន្តានំ ខិយ្យន្តានំ វិបាចេន្តានំ។ យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ.… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ ន មត្តំ ជានិត្វា ពហុំ ចីវរំ វិញ្ញាបេស្សន្តី’’តិ! អថ ខោ តេ ភិក្ខូ ឆព្ពគ្គិយេ ភិក្ខូ អនេកបរិយាយេន វិគរហិត្វា ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ.… ‘‘សច្ចំ កិរ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, ន មត្តំ ជានិត្វា ពហុំ ចីវរំ វិញ្ញាបេថា’’តិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ។ វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ.… កថញ្ហិ នាម តុម្ហេ, មោឃបុរិសា, ន មត្តំ ជានិត្វា ពហុំ ចីវរំ វិញ្ញាបេស្សថ! នេតំ, មោឃបុរិសា, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ.… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –
៥២៣. ‘‘តញ្ចេ អញ្ញាតកោ គហបតិ វា គហបតានី វា ពហូហិ ចីវរេហិ អភិហដ្ឋុំ បវារេយ្យ សន្តរុត្តរបរមំ តេន ភិក្ខុនា តតោ ចីវរំ សាទិតព្ពំ។ តតោ ចេ ឧត្តរិ សាទិយេយ្យ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយ’’ន្តិ។
អញ្ញាតកោ នាម មាតិតោ វា បិតិតោ វា យាវ សត្តមា បិតាមហយុគា អសម្ពទ្ធោ។
គហបតិ នាម យោ កោចិ អគារំ អជ្ឈាវសតិ។
គហបតានី នាម យា កាចិ អគារំ អជ្ឈាវសតិ។
ពហូហិ ចីវរេហីតិ ពហុកេហិ ចីវរេហិ។
សន្តរុត្តរបរមំ តេន ភិក្ខុនា តតោ ចីវរំ សាទិតព្ពន្តិ សចេ តីណិ នដ្ឋានិ ហោន្តិ ទ្វេ សាទិតព្ពានិ, ទ្វេ នដ្ឋានិ ឯកំ សាទិតព្ពំ, ឯកំ នដ្ឋំ ន កិញ្ចិ សាទិតព្ពំ។
តតោ ចេ ឧត្តរិ សាទិយេយ្យាតិ តតុត្តរិ វិញ្ញាបេតិ, បយោគេ ទុក្កដំ។ បដិលាភេន និស្សគ្គិយំ ហោតិ។ និស្សជ្ជិតព្ពំ សង្ឃស្ស វា គណស្ស វា បុគ្គលស្ស វា។ ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, និស្សជ្ជិតព្ពំ…បេ.… ឥទំ មេ, ភន្តេ, ចីវរំ អញ្ញាតកំ គហបតិកំ ឧបសង្កមិត្វា តតុត្តរិ វិញ្ញាបិតំ និស្សគ្គិយំ។ ឥមាហំ សង្ឃស្ស និស្សជ្ជាមីតិ…បេ.… ទទេយ្យាតិ…បេ.… ទទេយ្យុន្តិ…បេ.… អាយស្មតោ ទម្មីតិ។
៥២៥. អញ្ញាតកេ អញ្ញាតកសញ្ញី តតុត្តរិ ចីវរំ វិញ្ញាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អញ្ញាតកេ វេមតិកោ តតុត្តរិ ចីវរំ វិញ្ញាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អញ្ញាតកេ ញាតកសញ្ញី តតុត្តរិ ចីវរំ វិញ្ញាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។
ញាតកេ អញ្ញាតកសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ ញាតកេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ ញាតកេ ញាតកសញ្ញី, អនាបត្តិ។
៥២៦. អនាបត្តិ – ‘‘សេសកំ អាហរិស្សាមី’’តិ ហរន្តោ គច្ឆតិ, ‘‘សេសកំ តុយ្ហេវ ហោតូ’’តិ ទេន្តិ, ន អច្ឆិន្នការណា ទេន្តិ, ន នដ្ឋការណា ទេន្តិ, ញាតកានំ, បវារិតានំ, អត្តនោ ធនេន, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ។
តតុត្តរិសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ សត្តមំ។
៨. ឧបក្ខដសិក្ខាបទំ
៥២៧. តេន សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ តេន ខោ បន សមយេន អញ្ញតរោ បុរិសោ បជាបតិំ ឯតទវោច – ‘‘អយ្យំ ឧបនន្ទំ ចីវរេន អច្ឆាទេស្សាមី’’តិ។ អស្សោសិ ខោ អញ្ញតរោ បិណ្ឌចារិកោ ភិក្ខុ តស្ស បុរិសស្ស ឥមំ វាចំ ភាសមានស្ស។ អថ ខោ សោ ភិក្ខុ យេនាយស្មា ឧបនន្ទោ សក្យបុត្តោ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មន្តំ ឧបនន្ទំ សក្យបុត្តំ ឯតទវោច – ‘‘មហាបុញ្ញោសិ ត្វំ, អាវុសោ ឧបនន្ទ, អមុកស្មិំ ឱកាសេ អញ្ញតរោ បុរិសោ បជាបតិំ ឯតទវោច – ‘‘អយ្យំ ឧបនន្ទំ ចីវរេន អច្ឆាទេស្សាមី’’’តិ។ ‘‘អត្ថាវុសោ, មំ សោ ឧបដ្ឋាកោ’’តិ។ អថ ខោ អាយស្មា ឧបនន្ទោ សក្យបុត្តោ យេន សោ បុរិសោ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា តំ បុរិសំ ឯតទវោច – ‘‘សច្ចំ កិរ មំ ត្វំ, អាវុសោ, ចីវរេន អច្ឆាទេតុកាមោសី’’តិ? ‘‘អបិ មេយ្យ, ឯវំ ហោតិ – ‘អយ្យំ ឧបនន្ទំ ចីវរេន អច្ឆាទេស្សាមី’’’តិ។ ‘‘សចេ ខោ មំ ត្វំ, អាវុសោ, ចីវរេន អច្ឆាទេតុកាមោសិ, ឯវរូបេន ចីវរេន អច្ឆាទេហិ។ ក្យាហំ តេន អច្ឆន្នោបិ ករិស្សាមិ យាហំ ន បរិភុញ្ជិស្សាមី’’តិ។
អថ ខោ សោ បុរិសោ ឧជ្ឈាយតិ ខិយ្យតិ វិបាចេតិ – ‘‘មហិច្ឆា ឥមេ សមណា សក្យបុត្តិយា អសន្តុដ្ឋា។ នយិមេ សុករា ចីវរេន អច្ឆាទេតុំ។ កថញ្ហិ នាម អយ្យោ ឧបនន្ទោ មយា បុព្ពេ អប្បវារិតោ មំ ឧបសង្កមិត្វា ចីវរេ វិកប្បំ អាបជ្ជិស្សតី’’តិ! អស្សោសុំ ខោ ភិក្ខូ តស្ស បុរិសស្ស ឧជ្ឈាយន្តស្ស ខិយ្យន្តស្ស វិបាចេន្តស្ស។ យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ.… តេ ឧជ្ឈាយ្យន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម អាយស្មា ឧបនន្ទោ សក្យបុត្តោ បុព្ពេ អប្បវារិតោ គហបតិកំ ឧបសង្កមិត្វា ចីវរេ វិកប្បំ អាបជ្ជិស្សតី’’តិ! អថ ខោ តេ ភិក្ខូ អាយស្មន្តំ ឧបនន្ទំ សក្យបុត្តំ អនេកបរិយាយេន វិគរហិត្វា ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ …បេ.… ‘‘សច្ចំ កិរ ត្វំ, ឧបនន្ទ, បុព្ពេ អប្បវារិតោ គហបតិកំ ឧបសង្កមិត្វា ចីវរេ វិកប្បំ អាបជ្ជសី’’តិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ។ ‘‘ញាតកោ តេ, ឧបនន្ទ, អញ្ញាតកោ’’តិ? ‘‘អញ្ញាតកោ, ភគវា’’តិ។ ‘‘អញ្ញាតកោ, មោឃបុរិស, អញ្ញាតកស្ស ន ជានាតិ បតិរូបំ វា អប្បតិរូបំ វា សន្តំ វា អសន្តំ វា។ តត្ថ នាម ត្វំ, មោឃបុរិស, បុព្ពេ អប្បវារិតោ អញ្ញាតកំ គហបតិកំ ឧបសង្កមិត្វា ចីវរេ វិកប្បំ អាបជ្ជិស្សសិ! នេតំ, មោឃបុរិស, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ.… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –
៥២៨. ‘‘ភិក្ខុំ បនេវ ឧទ្ទិស្ស អញ្ញាតកស្ស គហបតិស្ស វា គហបតានិយា វា ចីវរចេតាបន្នំ [ចីវរចេតាបនំ (ស្យា.)] ឧបក្ខដំ ហោតិ – ‘ឥមិនា ចីវរចេតាបន្នេន ចីវរំ ចេតាបេត្វា ឥត្ថន្នាមំ ភិក្ខុំ ចីវរេន អច្ឆាទេស្សាមី’តិ; តត្រ ចេ សោ ភិក្ខុ បុព្ពេ អប្បវារិតោ ឧបសង្កមិត្វា ចីវរេ វិកប្បំ អាបជ្ជេយ្យ – ‘សាធុ វត មំ អាយស្មា ឥមិនា ចីវរចេតាបន្នេន ឯវរូបំ វា ឯវរូបំ វា ចីវរំ ចេតាបេត្វា អច្ឆាទេហី’តិ, កល្យាណកម្យតំ ឧបាទាយ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយ’’ន្តិ។
អញ្ញាតកោ នាម មាតិតោ វា បិតិតោ វា យាវ សត្តមា បិតាមហយុគា អសម្ពទ្ធោ។
គហបតានី នាម យា កាចិ អគារំ អជ្ឈាវសតិ។
ចីវរចេតាបន្នំ នាម ហិរញ្ញំ វា សុវណ្ណំ វា មុត្តា វា មណិ វា បវាឡោ វា ផលិកោ វា បដកោ វា សុត្តំ វា កប្បាសោ វា។
ឥមិនា ចីវរចេតាបន្នេនាតិ បច្ចុបដ្ឋិតេន។
ចេតាបេត្វាតិ បរិវត្តេត្វា។
អច្ឆាទេស្សាមីតិ ទស្សាមិ។
តត្រ ចេ សោ ភិក្ខូតិ យំ ភិក្ខុំ ឧទ្ទិស្ស ចីវរចេតាបន្នំ ឧបក្ខដំ ហោតិ សោ ភិក្ខុ។
បុព្ពេ អប្បវារិតោតិ បុព្ពេ អវុត្តោ ហោតិ – ‘‘កីទិសេន តេ, ភន្តេ, ចីវរេន អត្ថោ, កីទិសំ តេ ចីវរំ ចេតាបេមី’’តិ?
ចីវរេ វិកប្បំ អាបជ្ជេយ្យាតិ អាយតំ វា ហោតុ វិត្ថតំ វា អប្បិតំ វា សណ្ហំ វា។
ចេតាបេត្វាតិ បរិវត្តេត្វា។
អច្ឆាទេហីតិ ទជ្ជេហិ។
កល្យាណកម្យតំ ឧបាទាយាតិ សាធត្ថិកោ [សាធុត្ថិកោ (ស្យា.)] មហគ្ឃត្ថិកោ។ តស្ស វចនេន អាយតំ វា វិត្ថតំ វា អប្បិតំ វា សណ្ហំ វា ចេតាបេតិ, បយោគេ ទុក្កដំ។ បដិលាភេន និស្សគ្គិយំ ហោតិ។ និស្សជ្ជិតព្ពំ សង្ឃស្ស វា គណស្ស វា បុគ្គលស្ស វា។ ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, និស្សជ្ជិតព្ពំ…បេ.… ឥទំ មេ, ភន្តេ, ចីវរំ បុព្ពេ អប្បវារិតោ អញ្ញាតកំ គហបតិកំ ឧបសង្កមិត្វា ចីវរេ វិកប្បំ អាបន្នំ និស្សគ្គិយំ, ឥមាហំ សង្ឃស្ស និស្សជ្ជាមីតិ…បេ.… ទទេយ្យាតិ…បេ.… ទទេយ្យុន្តិ…បេ.… អាយស្មតោ ទម្មីតិ។
៥៣០. អញ្ញាតកេ អញ្ញាតកសញ្ញី បុព្ពេ អប្បវារិតោ គហបតិកំ ឧបសង្កមិត្វា ចីវរេ វិកប្បំ អាបជ្ជតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អញ្ញាតកេ វេមតិកោ បុព្ពេ អប្បវារិតោ គហបតិកំ ឧបសង្កមិត្វា ចីវរេ វិកប្បំ អាបជ្ជតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អញ្ញាតកេ ញាតកសញ្ញី បុព្ពេ អប្បវារិតោ គហបតិកំ ឧបសង្កមិត្វា ចីវរេ វិកប្បំ អាបជ្ជតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។
ញាតកេ អញ្ញាតកសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ ញាតកេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ ញាតកេ ញាតកសញ្ញី, អនាបត្តិ។
៥៣១. អនាបត្តិ ញាតកានំ, បវារិតានំ, អញ្ញស្សត្ថាយ, អត្តនោ ធនេន, មហគ្ឃំ ចេតាបេតុកាមស្ស អប្បគ្ឃំ ចេតាបេតិ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ។
ឧបក្ខដសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ អដ្ឋមំ។
៩. ទុតិយឧបក្ខដសិក្ខាបទំ
៥៣២. តេន សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ តេន ខោ បន សមយេន អញ្ញតរោ បុរិសោ អញ្ញតរំ បុរិសំ ឯតទវោច – ‘‘អយ្យំ ឧបនន្ទំ ចីវរេន អច្ឆាទេស្សាមី’’តិ។ សោបិ ឯវមាហ – ‘‘អហម្បិ អយ្យំ ឧបនន្ទំ ចីវរេន អច្ឆាទេស្សាមី’’តិ។ អស្សោសិ ខោ អញ្ញតរោ បិណ្ឌចារិកោ ភិក្ខុ តេសំ បុរិសានំ ឥមំ កថាសល្លាបំ។ អថ ខោ សោ ភិក្ខុ យេនាយស្មា ឧបនន្ទោ សក្យបុត្តោ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មន្តំ ឧបនន្ទំ សក្យបុត្តំ ឯតទវោច – ‘‘មហាបុញ្ញោសិ ត្វំ, អាវុសោ ឧបនន្ទ។ អមុកស្មិំ ឱកាសេ អញ្ញតរោ បុរិសោ អញ្ញតរំ បុរិសំ ឯតទវោច – ‘អយ្យំ ឧបនន្ទំ ចីវរេន អច្ឆាទេស្សាមី’តិ។ សោបិ ឯវមាហ – ‘អហម្បិ អយ្យំ ឧបនន្ទំ ចីវរេន អច្ឆាទេស្សាមី’’’តិ។ ‘‘អត្ថាវុសោ, មំ តេ ឧបដ្ឋាកា’’តិ។
អថ ខោ អាយស្មា ឧបនន្ទោ សក្យបុត្តោ យេន តេ បុរិសា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា តេ បុរិសេ ឯតទវោច – ‘‘សច្ចំ កិរ មំ តុម្ហេ, អាវុសោ, ចីវរេហិ អច្ឆាទេតុកាមាត្ថា’’តិ? ‘‘អបិ នយ្យ, ឯវំ ហោតិ – ‘អយ្យំ ឧបនន្ទំ ចីវរេហិ អច្ឆាទេស្សាមា’’’តិ។ ‘‘សចេ ខោ មំ តុម្ហេ , អាវុសោ, ចីវរេហិ អច្ឆាទេតុកាមាត្ថ, ឯវរូបេន ចីវរេន អច្ឆាទេថ, ក្យាហំ តេហិ អច្ឆន្នោបិ ករិស្សាមិ, យានាហំ ន បរិភុញ្ជិស្សាមី’’តិ ។ អថ ខោ តេ បុរិសា ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘មហិច្ឆា ឥមេ សមណា សក្យបុត្តិយា អសន្តុដ្ឋា។ នយិមេ សុករា ចីវរេហិ អច្ឆាទេតុំ។ កថញ្ហិ នាម អយ្យោ ឧបនន្ទោ អម្ហេហិ បុព្ពេ អប្បវារិតោ ឧបសង្កមិត្វា ចីវរេ វិកប្បំ អាបជ្ជិស្សតី’’តិ!
អស្សោសុំ ខោ ភិក្ខូ តេសំ បុរិសានំ ឧជ្ឈាយន្តានំ ខិយ្យន្តានំ វិបាចេន្តានំ។ យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ.… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម អាយស្មា ឧបនន្ទោ សក្យបុត្តោ បុព្ពេ អប្បវារិតោ គហបតិកេ ឧបសង្កមិត្វា ចីវរេ វិកប្បំ អាបជ្ជិស្សតី’’តិ! អថ ខោ តេ ភិក្ខូ អាយស្មន្តំ ឧបនន្ទំ សក្យបុត្តំ អនេកបរិយាយេន វិគរហិត្វា ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ.… ‘‘សច្ចំ កិរ ត្វំ, ឧបនន្ទ, បុព្ពេ អប្បវារិតោ គហបតិកេ ឧបសង្កមិត្វា ចីវរេ វិកប្បំ អាបជ្ជសី’’តិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ។ ‘‘ញាតកា តេ, ឧបនន្ទ, អញ្ញាតកា’’តិ? ‘‘អញ្ញាតកា, ភគវា’’តិ។ ‘‘អញ្ញាតកោ, មោឃបុរិស, អញ្ញាតកានំ ន ជានាតិ បតិរូបំ វា អប្បតិរូបំ វា សន្តំ វា អសន្តំ វា។ តត្ថ នាម ត្វំ, មោឃបុរិស, បុព្ពេ អប្បវារិតោ អញ្ញាតកេ គហបតិកេ ឧបសង្កមិត្វា ចីវរេ វិកប្បំ អាបជ្ជិស្សសិ! នេតំ, មោឃបុរិស, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ.… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –
៥៣៣. ‘‘ភិក្ខុំ បនេវ ឧទ្ទិស្ស ឧភិន្នំ អញ្ញាតកានំ គហបតីនំ វា គហបតានីនំ វា បច្ចេកចីវរចេតាបន្នានិ ឧបក្ខដានិ ហោន្តិ – ‘ឥមេហិ មយំ បច្ចេកចីវរចេតាបន្នេហិ បច្ចេកចីវរានិ ចេតាបេត្វា ឥត្ថន្នាមំ ភិក្ខុំ ចីវរេហិ អច្ឆាទេស្សាមា’តិ ; តត្រ ចេ សោ ភិក្ខុ បុព្ពេ អប្បវារិតោ ឧបសង្កមិត្វា ចីវរេ វិកប្បំ អាបជ្ជេយ្យ – ‘សាធុ វត មំ អាយស្មន្តោ ឥមេហិ បច្ចេកចីវរចេតាបន្នេហិ ឯវរូបំ វា ឯវរូបំ វា ចីវរំ ចេតាបេត្វា អច្ឆាទេថ, ឧភោវ សន្តា ឯកេនា’តិ, កល្យាណកម្យតំ ឧបាទាយ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយ’’ន្តិ។
អញ្ញាតកា នាម មាតិតោ វា បិតិតោ វា យាវ សត្តមា បិតាមហយុគា អសម្ពទ្ធា។
គហបតី នាម យេ កេចិ អគារ អជ្ឈាវសន្តិ។
គហបតានិយោ នាម យា កាចិ អគារំ អជ្ឈាវសន្តិ។
ចីវរចេតាបន្នានិ នាម ហិរញ្ញា វា សុវណ្ណា វា មុត្តា វា មណី វា បវាឡា វា ផលិកា វា បដកា វា សុត្តា វា កប្បាសា វា។
ឥមេហិ បច្ចេកចីវរចេតាបន្នេហិតិ បច្ចុបដ្ឋិតេហិ។
អច្ឆាទេស្សាមាតិ ទស្សាម។
តត្រ ចេ សោ ភិក្ខូតិ យំ ភិក្ខុំ ឧទ្ទិស្ស ចីវរចេតាបន្នានិ ឧបក្ខដានិ ហោន្តិ សោ ភិក្ខុ។
បុព្ពេ អប្បវារិតោតិ បុព្ពេ អវុត្តោ ហោតិ – ‘‘កីទិសេន តេ, ភន្តេ, ចីវរេន អត្ថោ, កីទិសំ តេ ចីវរំ ចេតាបេមា’’តិ។
ឧបសង្កមិត្វាតិ ឃរំ គន្ត្វា យត្ថ កត្ថចិ ឧបសង្កមិត្វា។
ចីវរេ វិកប្បំ អាបជ្ជេយ្យាតិ អាយតំ វា ហោតុ វិត្ថតំ វា អប្បិតំ វា សណ្ហំ វា។
ឥមេហិ បច្ចេកចីវរចេតាបន្នេហីតិ បច្ចុបដ្ឋិតេហិ។
ឯវរូបំ វា ឯវរូបំ វាតិ អាយតំ វា វិត្ថតំ វា អប្បិតំ វា សណ្ហំ វា។
ចេតាបេត្វាតិ បរិវត្តេត្វា។
អច្ឆាទេថាតិ ទជ្ជេថ។
ឧភោវ សន្តា ឯកេនាតិ ទ្វេបិ ជនា ឯកេន។
កល្យាណកម្យតំ ឧបាទាយាតិ សាធត្ថិកោ មហគ្ឃត្ថិកោ។
តស្ស វចនេន អាយតំ វា វិត្ថតំ វា អប្បិតំ វា សណ្ហំ វា ចេតាបេន្តិ, បយោគេ ទុក្កដំ។ បដិលាភេន និស្សគ្គិយំ ហោតិ។ និស្សជ្ជិតព្ពំ សង្ឃស្ស វា គណស្ស វា បុគ្គលស្ស វា។ ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, និស្សជ្ជិតព្ពំ…បេ.… ឥទំ មេ, ភន្តេ, ចីវរំ បុព្ពេ អប្បវារិតោ អញ្ញាតកេ គហបតិកេ ឧបសង្កមិត្វា ចីវរេ វិកប្បំ អាបន្នំ និស្សគ្គិយំ។ ឥមាហំ សង្ឃស្ស និស្សជ្ជាមីតិ…បេ.… ទទេយ្យាតិ…បេ.… ទទេយ្យុន្តិ…បេ.… អាយស្មតោ ទម្មីតិ។
៥៣៥. អញ្ញាតកេ អញ្ញាតកសញ្ញី បុព្ពេ អប្បវារិតោ គហបតិកេ ឧបសង្កមិត្វា ចីវរេ វិកប្បំ អាបជ្ជតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អញ្ញាតកេ វេមតិកោ បុព្ពេ អប្បវារិតោ គហបតិកេ ឧបសង្កមិត្វា ចីវរេ វិកប្បំ អាបជ្ជតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អញ្ញាតកេ ញាតកសញ្ញី បុព្ពេ អប្បវារិតោ គហបតិកេ ឧបសង្កមិត្វា ចីវរេ វិកប្បំ អាបជ្ជតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។
ញាតកេ អញ្ញាតកសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ ញាតកេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ ញាតកេ ញាតកសញ្ញី, អនាបត្តិ។
៥៣៦. អនាបត្តិ – ញាតកានំ, បវារិតានំ, អញ្ញស្សត្ថាយ, អត្តនោ ធនេន, មហគ្ឃំ ចេតាបេតុកាមានំ អប្បគ្ឃំ ចេតាបេតិ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ។
ទុតិយឧបក្ខដសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ នវមំ។
១០. រាជសិក្ខាបទំ
៥៣៧. តេន សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មតោ ឧបនន្ទស្ស សក្យបុត្តស្ស ឧបដ្ឋាកោ មហាមត្តោ អាយស្មតោ ឧបនន្ទស្ស សក្យបុត្តស្ស ទូតេន ចីវរចេតាបន្នំ បាហេសិ – ‘‘ឥមិនា ចីវរចេតាបន្នេន ចីវរំ ចេតាបេត្វា អយ្យំ ឧបនន្ទំ ចីវរេន អច្ឆាទេហី’’តិ។ អថ ខោ សោ ទូតោ យេនាយស្មា ឧបនន្ទោ សក្យបុត្តោ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មន្តំ ឧបនន្ទំ សក្យបុត្តំ ឯតទវោច – ‘‘ឥទំ ខោ, ភន្តេ, អាយស្មន្តំ ឧទ្ទិស្ស ចីវរចេតាបន្នំ អាភតំ។ បដិគ្គណ្ហាតុ អាយស្មា ចីវរចេតាបន្ន’’ន្តិ។ ឯវំ វុត្តេ អាយស្មា ឧបនន្ទោ សក្យបុត្តោ តំ ទូតំ ឯតទវោច – ‘‘ន ខោ មយំ, អាវុសោ, ចីវរចេតាបន្នំ បដិគ្គណ្ហាម, ចីវរញ្ច ខោ មយំ បដិគ្គណ្ហាម កាលេន កប្បិយ’’ន្តិ។ ឯវំ វុត្តេ សោ ទូតោ អាយស្មន្តំ ឧបនន្ទំ សក្យបុត្តំ ឯតទវោច – ‘‘អត្ថិ បនាយស្មតោកោចិ វេយ្យាវច្ចករោ’’តិ ? តេន ខោ បន សមយេន អញ្ញតរោ ឧបាសកោ អារាមំ អគមាសិ កេនចិទេវ ករណីយេន។ អថ ខោ អាយស្មា ឧបនន្ទោ សក្យបុត្តោ តំ ទូតំ ឯតទវោច – ‘‘ឯសោ ខោ, អាវុសោ, ឧបាសកោ ភិក្ខូនំ វេយ្យាវច្ចករោ’’តិ។ អថ ខោ សោ ទូតោ តំ ឧបាសកំ សញ្ញាបេត្វា យេនាយស្មា ឧបនន្ទោ សក្យបុត្តោ តេនុបសង្កមិ ; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មន្តំ ឧបនន្ទំ សក្យបុត្តំ ឯតទវោច – ‘‘យំ ខោ, ភន្តេ, អាយស្មា វេយ្យាវច្ចករំ និទ្ទិសិ សញ្ញត្តោ សោ មយា។ ឧបសង្កមតុ អាយស្មា កាលេន, ចីវរេន តំ អច្ឆាទេស្សតី’’តិ។
តេន ខោ បន សមយេន សោ មហាមត្តោ អាយស្មតោ ឧបនន្ទស្ស សក្យបុត្តស្ស សន្តិកេ ទូតំ បាហេសិ – ‘‘បរិភុញ្ជតុ អយ្យោ តំ ចីវរំ, ឥច្ឆាម មយំ អយ្យេន តំ ចីវរំ បរិភុត្ត’’ន្តិ។ អថ ខោ អាយស្មា ឧបនន្ទោ សក្យបុត្តោ តំ ឧបាសកំ ន កិញ្ចិ អវចាសិ។ ទុតិយម្បិ ខោ សោ មហាមត្តោ អាយស្មតោ ឧបនន្ទស្ស សក្យបុត្តស្ស សន្តិកេ ទូតំ បាហេសិ – ‘‘បរិភុញ្ជតុ អយ្យោ តំ ចីវរំ, ឥច្ឆាម មយំ អយ្យេន តំ ចីវរំ បរិភុត្ត’’ន្តិ។ ទុតិយម្បិ ខោ អាយស្មា ឧបនន្ទោ សក្យបុត្តោ តំ ឧបាសកំ ន កិញ្ចិ អវចាសិ។ តតិយម្បិ ខោ សោ មហាមត្តោ អាយស្មតោ ឧបនន្ទស្ស សក្យបុត្តស្ស សន្តិកេ ទូតំ បាហេសិ – ‘‘បរិភុញ្ជតុ អយ្យោ តំ ចីវរំ, ឥច្ឆាម មយំ អយ្យេន តំ ចីវរំ បរិភុត្ត’’ន្តិ។
តេន ខោ បន សមយេន នេគមស្ស សមយោ ហោតិ។ នេគមេន ច កតិកា កតា ហោតិ – ‘‘យោ បច្ឆា អាគច្ឆតិ បញ្ញាសំ ពទ្ធោ’’តិ។ អថ ខោ អាយស្មា ឧបនន្ទោ សក្យបុត្តោ យេន សោ ឧបាសកោ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា តំ ឧបាសកំ ឯតទវោច – ‘‘អត្ថោ មេ, អាវុសោ, ចីវរេនា’’តិ។ ‘‘អជ្ជណ្ហោ, ភន្តេ , អាគមេហិ, អជ្ជ នេគមស្ស សមយោ។ នេគមេន ច កតិកា កតា ហោតិ – ‘យោ បច្ឆា អាគច្ឆតិ បញ្ញាសំ ពទ្ធោ’’’តិ។ ‘‘អជ្ជេវ មេ, អាវុសោ, ចីវរំ ទេហី’’តិ ឱវដ្ដិកាយ បរាមសិ។ អថ ខោ សោ ឧបាសកោ អាយស្មតា ឧបនន្ទេន សក្យបុត្តេន និប្បីឡិយមានោ អាយស្មតោ ឧបនន្ទស្ស សក្យបុត្តស្ស ចីវរំ ចេតាបេត្វា បច្ឆា អគមាសិ។ មនុស្សា តំ ឧបាសកំ ឯតទវោចុំ – ‘‘កិស្ស ត្វំ, អយ្យោ, បច្ឆា អាគតោ, បញ្ញាសំ ជីនោសី’’តិ។
អថ ខោ សោ ឧបាសកោ តេសំ មនុស្សានំ ឯតមត្ថំ អារោចេសិ។ មនុស្សា ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘មហិច្ឆា ឥមេ សមណា សក្យបុត្តិយា អសន្តុដ្ឋា ។ នយិមេសំ សុករំ វេយ្យាវច្ចម្បិ កាតុំ។ កថញ្ហិ នាម អាយស្មា ឧបនន្ទោ ឧបាសកេន – ‘អជ្ជណ្ហោ, ភន្តេ, អាគមេហី’តិ វុច្ចមានោ នាគមេស្សតី’’តិ! អស្សោសុំ ខោ ភិក្ខូ តេសំ មនុស្សានំ ឧជ្ឈាយន្តានំ ខិយ្យន្តានំ វិបាចេន្តានំ។ យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម អាយស្មា ឧបនន្ទោ សក្យបុត្តោ ឧបាសកេន – ‘អជ្ជណ្ហោ, ភន្តេ, អាគមេហី’តិ វុច្ចមានោ នាគមេស្សតី’’តិ! អថ ខោ តេ ភិក្ខូ អាយស្មន្តំ ឧបនន្ទំ សក្យបុត្តំ អនេកបរិយាយេន វិគរហិត្វា ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ.… ‘‘សច្ចំ កិរ ត្វំ, ឧបនន្ទ, ឧបាសកេន – ‘អជ្ជណ្ហោ, ភន្តេ, អាគមេហី’តិ វុច្ចមានោ នាគមេសី’’តិ ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ។ វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ.… កថញ្ហិ នាម ត្វំ, មោឃបុរិស, ឧបាសកេន – ‘អជ្ជណ្ហោ, ភន្តេ, អាគមេហី’តិ វុច្ចមានោ នាគមេស្សសិ! នេតំ, មោឃបុរិស, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ.… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –
៥៣៨. ‘‘ភិក្ខុំ បនេវ ឧទ្ទិស្ស រាជា វា រាជភោគ្គោ វា ព្រាហ្មណោ វា គហបតិកោ វា ទូតេន ចីវរចេតាបន្នំ បហិណេយ្យ – ‘ឥមិនា ចីវរចេតាបន្នេន ចីវរំ ចេតាបេត្វា ឥត្ថន្នាមំ ភិក្ខុំ ចីវរេន អច្ឆាទេហី’តិ។ សោ ចេ ទូតោ តំ ភិក្ខុំ ឧបសង្កមិត្វា ឯវំ វទេយ្យ – ‘ឥទំ ខោ, ភន្តេ, អាយស្មន្តំ ឧទ្ទិស្ស ចីវរចេតាបន្នំ អាភតំ, បដិគ្គណ្ហាតុ អាយស្មា ចីវរចេតាបន្ន’ន្តិ, តេន ភិក្ខុនា សោ ទូតោ ឯវមស្ស វចនីយោ – ‘ន ខោ មយំ, អាវុសោ, ចីវរចេតាបន្នំ បដិគ្គណ្ហាម។ ចីវរញ្ច ខោ មយំ បដិគ្គណ្ហាម, កាលេន កប្បិយ’ន្តិ។ សោ ចេ ទូតោ តំ ភិក្ខុំ ឯវំ វទេយ្យ – ‘អត្ថិ បនាយស្មតោ កោចិ វេយ្យាវច្ចករោ’តិ, ចីវរត្ថិកេន, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនា វេយ្យាវច្ចករោ និទ្ទិសិតព្ពោ អារាមិកោ វា ឧបាសកោ វា – ‘ឯសោ ខោ, អាវុសោ, ភិក្ខូនំ វេយ្យាវច្ចករោ’តិ។ សោ ចេ ទូតោ តំ វេយ្យាវច្ចករំ សញ្ញាបេត្វា តំ ភិក្ខុំ ឧបសង្កមិត្វា ឯវំ វទេយ្យ – ‘យំ ខោ, ភន្តេ, អាយស្មា វេយ្យាវច្ចករំ និទ្ទិសិ សញ្ញត្តោ សោ មយា, ឧបសង្កមតុ អាយស្មា កាលេន, ចីវរេន តំ អច្ឆាទេស្សតី’តិ, ចីវរត្ថិកេន, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនា វេយ្យាវច្ចករោ ឧបសង្កមិត្វា ទ្វត្តិក្ខត្តុំ ចោទេតព្ពោ សារេតព្ពោ – ‘អត្ថោ មេ, អាវុសោ, ចីវរេនា’តិ។ ទ្វត្តិក្ខត្តុំ ចោទយមានោ សារយមានោ តំ ចីវរំ អភិនិប្ផាទេយ្យ, ឥច្ចេតំ កុសលំ; នោ ចេ អភិនិប្ផាទេយ្យ, ចតុក្ខត្តុំ បញ្ចក្ខត្តុំ ឆក្ខត្តុបរមំ តុណ្ហីភូតេន ឧទ្ទិស្ស ឋាតព្ពំ។ ចតុក្ខត្តុំ បញ្ចក្ខត្តុំ ឆក្ខត្តុបរមំ តុណ្ហីភូតោ ឧទ្ទិស្ស តិដ្ឋមានោ តំ ចីវរំ អភិនិប្ផាទេយ្យ, ឥច្ចេតំ កុសលំ; តតោ ចេ ឧត្តរិ វាយមមានោ តំ ចីវរ អភិនិប្ផាទេយ្យ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ នោ ចេ អភិនិប្ផាទេយ្យ, យតស្ស ចីវរចេតាបន្នំ អាភតំ, តត្ថ សាមំ វា គន្តព្ពំ ទូតោ វា បាហេតព្ពោ – ‘យំ ខោ តុម្ហេ អាយស្មន្តោ ភិក្ខុំឧទ្ទិស្ស ចីវរចេតាបន្នំ បហិណិត្ថ, ន តំ តស្ស ភិក្ខុនោ កិញ្ចិ អត្ថំ អនុភោតិ, យុញ្ជន្តាយស្មន្តោ សកំ, មា វោ សកំ វិនស្សា’តិ, អយំ តត្ថ សាមីចី’’តិ។
រាជា នាម យោ កោចិ រជ្ជំ ការេតិ។
រាជភោគ្គោ នាម យោ កោចិ រញ្ញោ ភត្តវេតនាហារោ។
ព្រាហ្មណោ នាម ជាតិយា ព្រាហ្មណោ។
គហបតិកោ នាម ឋបេត្វា រាជំ រាជភោគ្គំ ព្រាហ្មណំ អវសេសោ គហបតិកោ នាម។
ចីវរចេតាបន្នំ នាម ហិរញ្ញំ វា សុវណ្ណំ វា មុត្តា វា មណិ វា។
ឥមិនា ចីវរចេតាបន្នេនាតិ បច្ចុបដ្ឋិតេន។
ចេតាបេត្វាតិ បរិវត្តេត្វា។
អច្ឆាទេហីតិ ទជ្ជេហិ។
សោ ចេ ទូតោ តំ ភិក្ខុំ ឧបសង្កមិត្វា ឯវំ វទេយ្យ – ‘‘ឥទំ ខោ, ភន្តេ, អាយស្មន្តំ ឧទ្ទិស្ស ចីវរចេតាបន្នំ អាភតំ។ បដិគ្គណ្ហាតុ អាយស្មា ចីវរចេតាបន្ន’’ន្តិ, តេន ភិក្ខុនា សោ ទូតោ ឯវមស្ស វចនីយោ – ‘‘ន ខោ មយំ, អាវុសោ, ចីវរចេតាបន្នំ បដិគ្គណ្ហាម។ ចីវរញ្ច ខោ មយំ បដិគ្គណ្ហាម, កាលេន កប្បិយ’’ន្តិ។ សោ ចេ ទូតោ តំ ភិក្ខុំ ឯវំ វទេយ្យ – ‘‘អត្ថិ បនាយស្មតោ កោចិ វេយ្យាវច្ចករោ’’តិ? ចីវរត្ថិកេន, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនា វេយ្យាវច្ចករោ និទ្ទិសិតព្ពោ អារាមិកោ វា ឧបាសកោ វា – ‘‘ឯសោ ខោ, អាវុសោ , ភិក្ខូនំ វេយ្យាវច្ចករោ’’តិ។ ន វត្តព្ពោ – ‘‘តស្ស ទេហីតិ វា, សោ វា និក្ខិបិស្សតិ, សោ វា បរិវត្តេស្សតិ, សោ វា ចេតាបេស្សតី’’តិ។
សោ ចេ ទូតោ តំ វេយ្យាវច្ចករំ សញ្ញាបេត្វា តំ ភិក្ខុំ ឧបសង្កមិត្វា ឯវំ វទេយ្យ – ‘‘យំ ខោ, ភន្តេ, អាយស្មា វេយ្យាវច្ចករំ និទ្ទិសិ សញ្ញត្តោ សោ មយា។ ឧបសង្កមតុ អាយស្មា កាលេន, ចីវរេន តំ អច្ឆាទេស្សតី’’តិ, ចីវរត្ថិកេន, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនា វេយ្យាវច្ចករោ ឧបសង្កមិត្វា ទ្វត្តិក្ខត្តុំ ចោទេតព្ពោ សារេតព្ពោ – ‘‘អត្ថោ មេ, អាវុសោ, ចីវរេនា’’តិ។ ន វត្តព្ពោ – ‘‘ទេហិ មេ ចីវរំ, អាហរ មេ ចីវរំ, បរិវត្តេហិ មេ ចីវរំ, ចេតាបេហិ មេ ចីវរ’’ន្តិ។ ទុតិយម្បិ វត្តព្ពោ។ តតិយម្បិ វត្តព្ពោ។ សចេ អភិនិប្ផាទេតិ, ឥច្ចេតំ កុសលំ; នោ ចេ អភិនិប្ផាទេតិ, តត្ថ គន្ត្វា តុណ្ហីភូតេន ឧទ្ទិស្ស ឋាតព្ពំ។ ន អាសនេ និសីទិតព្ពំ។ ន អាមិសំ បដិគ្គហេតព្ពំ។ ន ធម្មោ ភាសិតព្ពោ។ ‘‘កិំ ការណា អាគតោសី’’តិ បុច្ឆិយមានោ ‘‘ជានាហិ, អាវុសោ’’តិ វត្តព្ពោ។ សចេ អាសនេ វា និសីទតិ , អាមិសំ វា បដិគ្គណ្ហាតិ, ធម្មំ វា ភាសតិ, ឋានំ ភញ្ជតិ។ ទុតិយម្បិ ឋាតព្ពំ។ តតិយម្បិ ឋាតព្ពំ។ ចតុក្ខត្តុំ ចោទេត្វា ចតុក្ខត្តុំ ឋាតព្ពំ។ បញ្ចក្ខតុំ ចោទេត្វា ទ្វិក្ខត្តុំ ឋាតព្ពំ។ ឆក្ខត្តុំ ចោទេត្វា ន ឋាតព្ពំ។ តតោ ចេ ឧត្តរិ វាយមមានោ តំ ចីវរំ អភិនិប្ផាទេតិ, បយោគេ ទុក្កដំ។ បដិលាភេន និស្សគ្គិយំ ហោតិ។ និស្សជ្ជិតព្ពំ សង្ឃស្ស វា គណស្ស វា បុគ្គលស្ស វា។ ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, និស្សជ្ជិតព្ពំ…បេ.… ឥទំ មេ , ភន្តេ, ចីវរំ អតិរេកតិក្ខត្តុំ ចោទនាយ អតិរេកឆក្ខត្តុំ ឋានេន អភិនិប្ផាទិតំ និស្សគ្គិយំ។ ឥមាហំ សង្ឃស្ស និស្សជ្ជាមីតិ…បេ.… ទទេយ្យាតិ…បេ.… ទទេយ្យុន្តិ…បេ.… អាយស្មតោ ទម្មីតិ។
នោ ចេ អភិនិប្ផាទេយ្យ, យតស្ស ចីវរចេតាបន្នំ អាភតំ តត្ថ សាមំ វា គន្តព្ពំ ទូតោ វា បាហេតព្ពោ – ‘‘យំ ខោ តុម្ហេ អាយស្មន្តោ ភិក្ខុំ ឧទ្ទិស្ស ចីវរចេតាបន្នំ បហិណិត្ថ ន តំ តស្ស ភិក្ខុនោ កិញ្ចិ អត្ថំ អនុភោតិ។ យុញ្ជន្តាយស្មន្តោ សកំ, មា វោ សកំ វិនស្សា’’តិ។
អយំ តត្ថ សាមីចីតិ អយំ តត្ថ អនុធម្មតា។
៥៤០. អតិរេកតិក្ខត្តុំ ចោទនាយ អតិរេកឆក្ខត្តុំ ឋានេន អតិរេកសញ្ញី អភិនិប្ផាទេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អតិរេកតិក្ខត្តុំ ចោទនាយ អតិរេកឆក្ខត្តុំ ឋានេន វេមតិកោ អភិនិប្ផាទេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អតិរេកតិក្ខត្តុំ ចោទនាយ អតិរេកឆក្ខត្តុំ ឋានេន ឩនកសញ្ញី អភិនិប្ផាទេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។
ឩនកតិក្ខត្តុំ ចោទនាយ ឩនកឆក្ខត្តុំ ឋានេន អតិរេកសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ ឩនកតិក្ខត្តុំ ចោទនាយ ឩនកឆក្ខត្តុំ ឋានេន វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ ឩនកតិក្ខត្តុំ ចោទនាយ ឩនកឆក្ខត្តុំ ឋានេន ឩនកសញ្ញី អនាបត្តិ។
៥៤១. អនាបត្តិ – តិក្ខត្តុំ ចោទនាយ, ឆក្ខត្តុំ ឋានេន, ឩនកតិក្ខត្តុំ ចោទនាយ, ឩនកឆក្ខត្តុំ ឋានេន, អចោទិយមានោ ទេតិ, សាមិកា ចោទេត្វា ទេន្តិ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ។
រាជសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ ទសមំ។
កថិនវគ្គោ បឋមោ។
តស្សុទ្ទានំ –
ឧព្ភតំ កថិនំ តីណិ, ធោវនញ្ច បដិគ្គហោ;
អញ្ញាតកានិ តីណេវ, ឧភិន្នំ ទូតកេន ចាតិ។
២. កោសិយវគ្គោ
១. កោសិយសិក្ខាបទំ
៥៤២. តេន សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា អាឡវិយំ វិហរតិ អគ្គាឡវេ ចេតិយេ។ តេន ខោ បន សមយេន ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ កោសិយការកេ ឧបសង្កមិត្វា ឯវំ វទន្តិ – ‘‘ពហូ, អាវុសោ, កោសការកេ បចថ, អម្ហាកម្បិ ទស្សថ, មយម្បិ ឥច្ឆាម កោសិយមិស្សកំ សន្ថតំ កាតុ’’ន្តិ។ តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម សមណា សក្យបុត្តិយា អម្ហេ ឧបសង្កមិត្វា ឯវំ វក្ខន្តិ – ‘ពហូ, អាវុសោ, កោសការកេ បចថ, អម្ហាកម្បិ ទស្សថ, មយម្បិ ឥច្ឆាម កោសិយមិស្សកំ សន្ថតំ កាតុ’ន្តិ! អម្ហាកម្បិ អលាភា, អម្ហាកម្បិ ទុល្លទ្ធំ, យេ មយំ អាជីវស្ស ហេតុ បុត្តទារស្ស ការណា ពហូ ខុទ្ទកេ បាណេ សង្ឃាតំ អាបាទេមា’’តិ។ អស្សោសុំ ខោ ភិក្ខូ តេសំ មនុស្សានំ ឧជ្ឈាយន្តានំ ខិយ្យន្តានំ វិបាចេន្តានំ។ យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ.… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ កោសិយការកេ ឧបសង្កមិត្វា ឯវំ វក្ខន្តិ – ‘ពហូ, អាវុសោ, កោសការកេ បចថ, អម្ហាកម្បិ ទស្សថ, មយម្បិ ឥច្ឆាម កោសិយមិស្សកំ សន្ថតំ កាតុ’’’ន្តិ! អថ ខោ តេ ភិក្ខូ ឆព្ពគ្គិយេ ភិក្ខូ អនេកបរិយាយេន វិគរហិត្វា ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ.… ‘‘សច្ចំ កិរ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, កោសិយការកេ ឧបសង្កមិត្វា ឯវំ វទេថ – ‘ពហូ, អាវុសោ, កោសការកេ បចថ, អម្ហាកម្បិ ទស្សថ, មយម្បិ ឥច្ឆាម កោសិយមិស្សកំ សន្ថតំ កាតុ’’’ន្តិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ។ វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ.… កថញ្ហិ នាម តុម្ហេ, មោឃបុរិសា, កោសិយការកេ ឧបសង្កមិត្វា ឯវំ វក្ខថ – ពហូ, អាវុសោ, កោសការកេ បចថ, អម្ហាកម្បិ ទស្សថ, មយម្បិ ឥច្ឆាម កោសិយមិស្សកំ សន្ថតំ កាតុន្តិ។ នេតំ , មោឃបុរិសា, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ.… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –
សន្ថតំ នាម សន្ថរិត្វា កតំ ហោតិ អវាយិមំ។
ការាបេយ្យាតិ ឯកេនបិ កោសិយំសុនា មិស្សិត្វា ករោតិ វា ការាបេតិ វា, បយោគេ ទុក្កដំ។ បដិលាភេន និស្សគ្គិយំ ហោតិ។ និស្សជ្ជិតព្ពំ សង្ឃស្ស វា គណស្ស វា បុគ្គលស្ស វា។ ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, និស្សជ្ជិតព្ព…បេ.… ឥទំ មេ, ភន្តេ, កោសិយមិស្សកំ សន្ថតំ ការាបិតំ និស្សគ្គិយំ។ ឥមាហំ សង្ឃស្ស និស្សជ្ជាមីតិ…បេ.… ទទេយ្យាតិ…បេ.… ទទេយ្យុន្តិ…បេ.… អាយស្មតោ ទម្មីតិ។
៥៤៥. អត្តនា វិប្បកតំ អត្តនា បរិយោសាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អត្តនា វិប្បកតំ បរេហិ បរិយោសាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ បរេហិ វិប្បកតំ អត្តនា បរិយោសាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ បរេហិ វិប្បកតំ បរេហិ បរិយោសាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។
អញ្ញស្សត្ថាយ ករោតិ វា ការាបេតិ វា, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស ។ អញ្ញេន កតំ បដិលភិត្វា បរិភុញ្ជតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។
៥៤៦. អនាបត្តិ វិតានំ វា ភូមត្ថរណំ វា សាណិបាការំ វា ភិសិំ វា ពិព្ពោហនំ វា ករោតិ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ។
កោសិយសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ បឋមំ។
២. សុទ្ធកាឡកសិក្ខាបទំ
៥៤៧. តេន សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា វេសាលិយំ វិហរតិ មហាវនេ កូដាគារសាលាយំ។ តេន ខោ បន សមយេន ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ សុទ្ធកាឡកានំ ឯឡកលោមានំ សន្ថតំ ការាបេន្តិ។ មនុស្សា វិហារចារិកំ អាហិណ្ឌន្តា បស្សិត្វា ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម សមណា សក្យបុត្តិយា សុទ្ធកាឡកានំ ឯឡកលោមានំ សន្ថតំ ការាបេស្សន្តិ, សេយ្យថាបិ គិហី កាមភោគិនោ’’តិ! អស្សោសុំ ខោ ភិក្ខូ តេសំ មនុស្សានំ ឧជ្ឈាយន្តានំ ខិយ្យន្តានំ វិបាចេន្តានំ។ យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ.… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ សុទ្ធកាឡកានំ ឯឡកលោមានំ សន្ថតំ ការាបេស្សន្តី’’តិ! អថ ខោ តេ ភិក្ខូ ឆព្ពគ្គិយេ ភិក្ខូ អនេកបរិយាយេន វិគរហិត្វា ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ.… ‘‘សច្ចំ កិរ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, សុទ្ធកាឡកានំ ឯឡកលោមានំ សន្ថតំ ការាបេថា’’តិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ។ វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ.… កថញ្ហិ នាម តុម្ហេ, មោឃបុរិសា, សុទ្ធកាឡកានំ ឯឡកលោមានំ សន្ថតំ ការាបេស្សថ! នេតំ, មោឃបុរិសា, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ.… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –
កាឡកំ នាម ទ្វេ កាឡកានិ – ជាតិយា កាឡកំ វា រជនកាឡកំ វា។
សន្ថតំ នាម សន្ថរិត្វា កតំ ហោតិ អវាយិមំ។
ការាបេយ្យាតិ ករោតិ វា ការាបេតិ វា, បយោគេ ទុក្កដំ។ បដិលាភេន និស្សគ្គិយំ ហោតិ។ និស្សជ្ជិតព្ពំ សង្ឃស្ស វា គណស្ស វា បុគ្គលស្ស វា។ ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, និស្សជ្ជិតព្ពំ …បេ.… ឥទំ មេ, ភន្តេ, សុទ្ធកាឡកានំ ឯឡកលោមានំ សន្ថតំ ការាបិតំ និស្សគ្គិយំ។ ឥមាហំ សង្ឃស្ស និស្សជ្ជាមីតិ…បេ.… ទទេយ្យាតិ…បេ.… ទទេយ្យុន្តិ…បេ.… អាយស្មតោ ទម្មីតិ។
៥៥០. អត្តនា វិប្បកតំ អត្តនា បរិយោសាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អត្តនា វិប្បកតំ បរេហិ បរិយោសាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ បរេហិ វិប្បកតំ អត្តនា បរិយោសាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ បរេហិ វិប្បកតំ បរេហិ បរិយោសាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។
អញ្ញស្សត្ថាយ ករោតិ វា ការាបេតិ វា, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ អញ្ញេន កតំ បដិលភិត្វា បរិភុញ្ជតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។
៥៥១. អនាបត្តិ វិតានំ វា ភូមត្ថរណំ វា សាណិបាការំ វា ភិសិំ វា ពិព្ពោហនំ វា ករោតិ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ។
សុទ្ធកាឡកសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ ទុតិយំ។
៣. ទ្វេភាគសិក្ខាបទំ
៥៥២. តេន សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ តេន ខោ បន សមយេន ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ – ‘‘ភគវតា បដិក្ខិត្តំ សុទ្ធកាឡកានំ ឯឡកលោមានំ សន្ថតំ ការាបេតុ’’ន្តិ, តេ ថោកំយេវ ឱទាតំ អន្តេ អាទិយិត្វា តថេវ សុទ្ធកាឡកានំ ឯឡកលោមានំ សន្ថតំ ការាបេន្តិ។ យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ ថោកំយេវ ឱទាតំ អន្តេ អាទិយិត្វា តថេវ សុទ្ធកាឡកានំ ឯឡកលោមានំ សន្ថតំ ការាបេស្សន្តី’’តិ! អថ ខោ តេ ភិក្ខូ ឆព្ពគ្គិយេ ភិក្ខូ អនេកបរិយាយេន វិគរហិត្វា ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ.… ‘‘សច្ចំ កិរ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, ថោកំយេវ ឱទាតំ អន្តេ អាទិយិត្វា តថេវ សុទ្ធកាឡកានំ ឯឡកលោមានំ សន្ថតំ ការាបេថា’’តិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ។ វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ.… កថញ្ហិ នាម តុម្ហេ, មោឃបុរិសា, ថោកំយេវឱទាតំ អន្តេ អាទិយិត្វា តថេវ សុទ្ធកាឡកានំ ឯឡកលោមានំ សន្ថតំ ការាបេស្សថ! នេតំ, មោឃបុរិសា, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ.… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –
៥៥៣. ‘‘នវំ បន ភិក្ខុនា សន្ថតំ ការយមានេន ទ្វេ ភាគា សុទ្ធកាឡកានំ ឯឡកលោមានំ អាទាតព្ពា តតិយំ ឱទាតានំ ចតុត្ថំ គោចរិយានំ ។ អនាទា ចេ ភិក្ខុ ទ្វេ ភាគេ សុទ្ធកាឡកានំ ឯឡកលោមានំ តតិយំ ឱទាតានំ ចតុត្ថំ គោចរិយានំ នវំ សន្ថតំ ការាបេយ្យ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយ’’ន្តិ។
សន្ថតំ នាម សន្ថរិត្វា កតំ ហោតិ អវាយិមំ។
ការយមានេនាតិ ករោន្តោ វា ការាបេន្តោ វា។
ទ្វេ ភាគា សុទ្ធកាឡកានំ ឯឡកលោមានំ អាទាតព្ពាតិ ធារយិត្វា ទ្វេ តុលា អាទាតព្ពា។
តតិយំ ឱទាតានន្តិ តុលំ ឱទាតានំ។
ចតុត្ថំ គោចរិយានន្តិ តុលំ គោចរិយានំ។
អនាទា ចេ ភិក្ខុ ទ្វេ ភាគេ សុទ្ធកាឡកានំ ឯឡកលោមានំ តតិយំ ឱទាតានំ ចតុត្ថំ គោចរិយានន្តិ។ អនាទិយិត្វា ទ្វេ តុលេ សុទ្ធកាឡកានំ ឯឡកលោមានំ តុលំ ឱទាតានំ តុលំ គោចរិយានំ នវំ សន្ថតំ ករោតិ វា ការាបេតិ វា បយោគេ ទុក្កដំ, បដិលាភេន និស្សគ្គិយំ ហោតិ។ និស្សជ្ជិតព្ពំ សង្ឃស្ស វា គណស្ស វា បុគ្គលស្ស វា។ ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, និស្សជ្ជិតព្ពំ…បេ.… ឥទំ មេ, ភន្តេ, សន្ថតំ អនាទិយិត្វា ទ្វេ តុលេ សុទ្ធកាឡកានំ ឯឡកលោមានំ តុលំ ឱទាតានំ តុលំ គោចរិយានំ ការាបិតំ និស្សគ្គិយំ។ ឥមាហំ សង្ឃស្ស និស្សជ្ជាមីតិ…បេ.… ទទេយ្យាតិ…បេ.… ទទេយ្យុន្តិ…បេ.… អាយស្មតោ ទម្មីតិ។
៥៥៥. អត្តនា វិប្បកតំ អត្តនា បរិយោសាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អត្តនា វិប្បកតំ បរេហិ បរិយោសាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ បរេហិ វិប្បកតំ អត្តនា បរិយោសាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ ។ បរេហិ វិប្បកតំ បរេហិ បរិយោសាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។
អញ្ញស្សត្ថាយ ករោតិ វា ការាបេតិ វា, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ អញ្ញេន កតំ បដិលភិត្វា បរិភុញ្ជតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។
៥៥៦. អនាបត្តិ តុលំ ឱទាតានំ តុលំ គោចរិយានំ អាទិយិត្វា ករោតិ, ពហុតរំ ឱទាតានំ ពហុតរំ គោចរិយានំ អាទិយិត្វា ករោតិ, សុទ្ធំ ឱទាតានំ សុទ្ធំ គោចរិយានំ អាទិយិត្វា ករោតិ, វិតានំ វា ភូមត្ថរណំ វា សាណិបាការំ វា ភិសិំ វា ពិព្ពោហនំ វា ករោតិ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ។
ទ្វេភាគសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ តតិយំ។
៤. ឆព្ពស្សសិក្ខាបទំ
៥៥៧. តេន សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ តេន ខោ បន សមយេន ភិក្ខូ អនុវស្សំ សន្ថតំ ការាបេន្តិ។ តេ យាចនពហុលា វិញ្ញត្តិពហុលា វិហរន្តិ – ‘‘ឯឡកលោមានិ ទេថ។ ឯឡកលោមេហិ អត្ថោ’’តិ។ មនុស្សា ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម សមណា សក្យបុត្តិយា អនុវស្សំ សន្ថតំ ការាបេស្សន្តិ, យាចនពហុលា វិញ្ញត្តិពហុលា វិហរិស្សន្តិ – ‘ឯឡកលោមានិ ទេថ, ឯឡកលោមេហិ អត្ថោ’’’តិ! អម្ហាកំ បន សកិំ កតានិ សន្ថតានិ បញ្ចបិ ឆបិ វស្សានិ ហោន្តិ, យេសំ នោ ទារកា ឧហទន្តិបិ ឧម្មិហន្តិបិ ឧន្ទូរេហិបិ ខជ្ជន្តិ។ ឥមេ បន សមណា សក្យបុត្តិយា អនុវស្សំ សន្ថតំ ការាបេន្តិ, យាចនពហុលា វិញ្ញត្តិពហុលា វិហរន្តិ – ‘‘ឯឡកលោមានិ ទេថ, ឯឡកលោមេហិ អត្ថោ’’តិ!
អស្សោសុំ ខោ ភិក្ខូ តេសំ មនុស្សានំ ឧជ្ឈាយន្តានំ ខិយ្យន្តានំ វិបាចេន្តានំ។ យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ.… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ភិក្ខូ អនុវស្សំ សន្ថតំ ការាបេស្សន្តិ, យាចនពហុលា វិញ្ញត្តិពហុលា វិហរិស្សន្តិ – ‘ឯឡកលោមានិ ទេថ, ឯឡកលោមេហិ អត្ថោ’’’តិ! អថ ខោ តេ ភិក្ខូ តេ អនេកបរិយាយេន វិគរហិត្វា ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ.… សច្ចំ កិរ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខូ អនុវស្សំ សន្ថតំ ការាបេន្តិ, យាចនពហុលា វិញ្ញត្តិពហុលា វិហរន្តិ – ‘ឯឡកលោមានិ ទេថ, ឯឡកលោមេហិ អត្ថោ’តិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ។ វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ.… កថញ្ហិ នាម តេ, ភិក្ខវេ, មោឃបុរិសា អនុវស្សំ សន្ថតំ ការាបេស្សន្តិ, យាចនពហុលា វិញ្ញត្តិពហុលា វិហរិស្សន្តិ – ‘ឯឡកលោមានិ ទេថ, ឯឡកលោមេហិ អត្ថោ’តិ! នេតំ, ភិក្ខវេ, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ.… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –
៥៥៨. ‘‘នវំ បន ភិក្ខុនា សន្ថតំ ការាបេត្វា ឆព្ពស្សានិ ធារេតព្ពំ។ ឱរេន ចេ ឆន្នំ វស្សានំ តំ សន្ថតំ វិស្សជ្ជេត្វា វា អវិស្សជ្ជេត្វា វា អញ្ញំ នវំ សន្ថតំ ការាបេយ្យ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយ’’ន្តិ។
ឯវញ្ចិទំ ភគវតា ភិក្ខូនំ សិក្ខាបទំ បញ្ញត្តំ ហោតិ។
៥៥៩. តេន ខោ បន សមយេន អញ្ញតរោ ភិក្ខុ កោសម្ពិយំ គិលានោ ហោតិ។ ញាតកា តស្ស ភិក្ខុនោ សន្តិកេ ទូតំ បាហេសុំ – ‘‘អាគច្ឆតុ, ភទន្តោ មយំ ឧបដ្ឋហិស្សាមា’’តិ។ ភិក្ខូបិ ឯវមាហំសុ – ‘‘គច្ឆាវុសោ, ញាតកា តំ ឧបដ្ឋហិស្សន្តី’’តិ។ សោ ឯវមាហ – ‘‘ភគវតា, អាវុសោ, សិក្ខាបទំ បញ្ញត្តំ – ‘នវំ បន ភិក្ខុនា សន្ថតំ ការាបេត្វា ឆព្ពស្សានិ ធារេតព្ព’ន្តិ។ អហញ្ចម្ហិ គិលានោ, ន សក្កោមិ សន្ថតំ អាទាយ បក្កមិតុំ។ មយ្ហញ្ច វិនា សន្ថតា ន ផាសុ ហោតិ។ នាហំ គមិស្សាមី’’តិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អថ ខោ ភគវា ឯតស្មិំ និទានេ ឯតស្មិំ បករណេ ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, គិលានស្ស ភិក្ខុនោ សន្ថតសម្មុតិំ ទាតុំ។ ឯវញ្ច បន , ភិក្ខវេ, ទាតព្ពា។ តេន គិលានេន ភិក្ខុនា សង្ឃំ ឧបសង្កមិត្វា ឯកំសំ ឧត្តរាសង្គំ ករិត្វា វុឌ្ឍានំ ភិក្ខូនំ បាទេ វន្ទិត្វា ឧក្កុដិកំ និសីទិត្វា អញ្ជលិំ បគ្គហេត្វា ឯវមស្ស វចនីយោ – ‘អហំ, ភន្តេ, គិលានោ។ ន សក្កោមិ សន្ថតំ អាទាយ បក្កមិតុំ។ សោហំ, ភន្តេ, សង្ឃំ សន្ថតសម្មុតិំ យាចាមី’តិ។ ទុតិយម្បិ យាចិតព្ពា។ តតិយម្បិ យាចិតព្ពា។ ព្យត្តេន ភិក្ខុនា បដិពលេន សង្ឃោ ញាបេតព្ពោ –
៥៦០. ‘‘សុណាតុ មេ, ភន្តេ, សង្ឃោ។ អយំ ឥត្ថន្នាមោ ភិក្ខុ គិលានោ។ ន សក្កោតិ សន្ថតំ អាទាយ បក្កមិតុំ។ សោ សង្ឃំ សន្ថតសម្មុតិំ យាចតិ។ យទិ សង្ឃស្ស បត្តកល្លំ, សង្ឃោ ឥត្ថន្នាមស្ស ភិក្ខុនោ សន្ថតសម្មុតិំ ទទេយ្យ។ ឯសា ញត្តិ។
‘‘សុណាតុ មេ, ភន្តេ, សង្ឃោ ។ អយំ ឥត្ថន្នាមោ ភិក្ខុ គិលានោ។ ន សក្កោតិ សន្ថតំ អាទាយ បក្កមិតុំ។ សោ សង្ឃំ សន្ថតសម្មុតិំ យាចតិ។ សង្ឃោ ឥត្ថន្នាមស្ស ភិក្ខុនោ សន្ថតសម្មុតិំ ទេតិ។ យស្សាយស្មតោ ខមតិ ឥត្ថន្នាមស្ស ភិក្ខុនោ សន្ថតសម្មុតិយា ទានំ, សោ តុណ្ហស្ស; យស្ស នក្ខមតិ, សោ ភាសេយ្យ។
‘‘ទិន្នា សង្ឃេន ឥត្ថន្នាមស្ស ភិក្ខុនោ សន្ថតសម្មុតិ។ ខមតិ សង្ឃស្ស, តស្មា តុណ្ហី, ឯវមេតំ ធារយាមី’’តិ។
ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –
៥៦១. ‘‘នវំ បន ភិក្ខុនា សន្ថតំ ការាបេត្វា ឆព្ពស្សានិ ធារេតព្ពំ។ ឱរេន ចេ ឆន្នំ វស្សានំ តំ សន្ថតំ វិស្សជ្ជេត្វា វា អវិស្សជ្ជេត្វា វា អញ្ញំ នវំ សន្ថតំ ការាបេយ្យ, អញ្ញត្រ ភិក្ខុសម្មុតិយា , និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយ’’ន្តិ។
សន្ថតំ នាម សន្ថរិត្វា កតំ ហោតិ អវាយិមំ។
ការាបេត្វាតិ ករិត្វា វា ការាបេត្វា វា។
ឆព្ពស្សានិ ធារេតព្ពន្តិ ឆព្ពស្សបរមតា ធារេតព្ពំ។
ឱរេន ចេ ឆន្នំ វស្សានន្តិ ឩនកឆព្ពស្សានិ។
តំ សន្ថតំ វិស្សជ្ជេត្វាតិ អញ្ញេសំ ទត្វា។
អញ្ញត្រ ភិក្ខុសម្មុតិយាតិ ឋបេត្វា ភិក្ខុសម្មុតិំ អញ្ញំ នវំ សន្ថតំ ករោតិ វា ការាបេតិ វា, បយោគេ ទុក្កដំ។ បដិលាភេន និស្សគ្គិយំ ហោតិ។ និស្សជ្ជិតព្ពំ សង្ឃស្ស វា គណស្ស វា បុគ្គលស្ស វា។ ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, និស្សជ្ជិតព្ពំ…បេ.… ឥទំ មេ, ភន្តេ, សន្ថតំ ឩនកឆព្ពស្សានិ ការាបិតំ, អញ្ញត្រ ភិក្ខុសម្មុតិយា, និស្សគ្គិយំ។ ឥមាហំ សង្ឃស្ស និស្សជ្ជាមីតិ…បេ.… ទទេយ្យាតិ…បេ.… ទទេយ្យុន្តិ…បេ.… អាយស្មតោ ទម្មីតិ។
៥៦៣. អត្តនា វិប្បកតំ អត្តនា បរិយោសាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អត្តនា វិប្បកតំ បរេហិ បរិយោសាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ ។ បរេហិ វិប្បកតំ អត្តនា បរិយោសាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ បរេហិ វិប្បកតំ បរេហិ បរិយោសាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។
៥៦៤. អនាបត្តិ ឆព្ពស្សានិ ករោតិ, អតិរេកឆព្ពស្សានិ ករោតិ, អញ្ញស្សត្ថាយ ករោតិ វា ការាបេតិ វា, អញ្ញេន កតំ បដិលភិត្វា បរិភុញ្ជតិ , វិតានំ វា ភូមត្ថរណំ វា សាណិបាការំ វា ភិសិំ វា ពិព្ពោហនំ វា ករោតិ, ភិក្ខុសម្មុតិយា, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ។
ឆព្ពស្សសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ ចតុត្ថំ។
៥. និសីទនសន្ថតសិក្ខាបទំ
៥៦៥. តេន សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ អថ ខោ ភគវា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘ឥច្ឆាមហំ, ភិក្ខវេ, តេមាសំ បដិសល្លីយិតុំ។ នម្ហិ កេនចិ ឧបសង្កមិតព្ពោ, អញ្ញត្រ ឯកេន បិណ្ឌបាតនីហារកេនា’’តិ។ ‘‘ឯវំ, ភន្តេ,’’តិ ខោ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ បដិស្សុណិត្វា នាស្សុធ កោចិ ភគវន្តំ ឧបសង្កមតិ, អញ្ញត្រ ឯកេន បិណ្ឌបាតនីហារកេន។ តេន ខោ បន សមយេន សាវត្ថិយា សង្ឃេន កតិកា កតា ហោតិ – ‘‘ឥច្ឆតាវុសោ, ភគវា តេមាសំ បដិសល្លីយិតុំ។ ន ភគវា កេនចិ ឧបសង្កមិតព្ពោ , អញ្ញត្រ ឯកេន បិណ្ឌបាតនីហារកេន។ យោ ភគវន្តំ ឧបសង្កមតិ សោ បាចិត្តិយំ ទេសាបេតព្ពោ’’តិ។ អថ ខោ អាយស្មា ឧបសេនោ វង្គន្តបុត្តោ, សបរិសោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ អាចិណ្ណំ ខោ បនេតំ ពុទ្ធានំ ភគវន្តានំ អាគន្តុកេហិ ភិក្ខូហិ សទ្ធិំ បដិសម្មោទិតុំ។ អថ ខោ ភគវា អាយស្មន្តំ ឧបសេនំ វង្គន្តបុត្តំ ឯតទវោច – ‘‘កច្ចិ វោ, ឧបសេន, ខមនីយំ កច្ចិ យាបនីយំ, កច្ចិត្ថ អប្បកិលមថេន អទ្ធានំ អាគតា’’តិ? ‘‘ខមនីយំ , ភគវា, យាបនីយំ, ភគវា។ អប្បកិលមថេន ច មយំ, ភន្តេ, អទ្ធានំ អាគតា’’តិ។
តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មតោ ឧបសេនស្ស វង្គន្តបុត្តស្ស សទ្ធិវិហារិកោ ភិក្ខុ ភគវតោ អវិទូរេ និសិន្នោ ហោតិ។ អថ ខោ ភគវា តំ ភិក្ខុំ ឯតទវោច – ‘‘មនាបានិ តេ, ភិក្ខុ, បំសុកូលានី’’តិ? ‘‘ន ខោ មេ, ភន្តេ, មនាបានិ បំសុកូលានី’’តិ។ ‘‘កិស្ស បន ត្វំ, ភិក្ខុ, បំសុកូលិកោ’’តិ? ‘‘ឧបជ្ឈាយោ មេ, ភន្តេ, បំសុកូលិកោ។ ឯវំ អហម្បិ បំសុកូលិកោ’’តិ។ អថ ខោ ភគវា អាយស្មន្តំ ឧបសេនំ វង្គន្តបុត្តំ ឯតទវោច – ‘‘បាសាទិកា ខោ ត្យាយំ, ឧបសេន, បរិសា។ កថំ ត្វំ, ឧបសេន, បរិសំ វិនេសី’’តិ? ‘‘យោ មំ, ភន្តេ, ឧបសម្បទំ យាចតិ តមហំ [តាហំ (ក.)] ឯវំ វទាមិ – ‘អហំ ខោ, អាវុសោ, អារញ្ញិកោ បិណ្ឌបាតិកោ បំសុកូលិកោ។ សចេ ត្វម្បិ អារញ្ញិកោ ភវិស្សសិ បិណ្ឌបាតិកោ បំសុកូលិកោ, ឯវាហំ តំ ឧបសម្បាទេស្សាមី’តិ។ សចេ មេ បដិស្សុណាតិ ឧបសម្បាទេមិ, នោ ចេ មេ បដិស្សុណាតិ ន ឧបសម្បាទេមិ។ យោ មំ និស្សយំ យាចតិ តមហំ [តាហំ (ក.)] ឯវំ វទាមិ – ‘អហំ ខោ, អាវុសោ, អារញ្ញិកោ បិណ្ឌបាតិកោ បំសុកូលិកោ។ សចេ ត្វម្បិ អារញ្ញិកោ ភវិស្សសិ បិណ្ឌបាតិកោ បំសុកូលិកោ, ឯវាហំ តេ និស្សយំ ទស្សាមី’តិ។ សចេ មេ បដិស្សុណាតិ និស្សយំ ទេមិ, នោ ចេ មេ បដិស្សុណាតិ ន និស្សយំ ទេមិ។ ឯវំ ខោ អហំ, ភន្តេ, បរិសំ វិនេមី’’តិ។
‘‘សាធុ សាធុ, ឧបសេន។ សាធុ ខោ ត្វំ, ឧបសេន, បរិសំ វិនេសិ ។ ជានាសិ បន ត្វំ, ឧបសេន, សាវត្ថិយា សង្ឃស្ស កតិក’’ន្តិ? ‘‘ន ខោ អហំ, ភន្តេ, ជានាមិ សាវត្ថិយា សង្ឃស្ស កតិក’’ន្តិ។ ‘‘សាវត្ថិយា ខោ, ឧបសេន, សង្ឃេន កតិកា កតា – ‘ឥច្ឆតាវុសោ, ភគវា តេមាសំ បដិសល្លីយិតុំ។ ន ភគវា កេនចិ ឧបសង្កមិតព្ពោ, អញ្ញត្រ ឯកេន បិណ្ឌបាតនីហារកេន។ យោ ភគវន្តំ ឧបសង្កមតិ សោ បាចិត្តិយំ ទេសាបេតព្ពោ’តិ។ ‘‘បញ្ញាយិស្សតិ, ភន្តេ, សាវត្ថិយា សង្ឃោ សកាយ កតិកាយ, ន មយំ អបញ្ញត្តំ បញ្ញបេស្សាម បញ្ញត្តំ វា ន សមុច្ឆិន្ទិស្សាម, យថាបញ្ញត្តេសុ សិក្ខាបទេសុ សមាទាយ វត្តិស្សាមា’’តិ។ ‘‘សាធុ សាធុ, ឧបសេន, អបញ្ញត្តំ ន បញ្ញបេតព្ពំ, បញ្ញត្តំ វា ន សមុច្ឆិន្ទិតព្ពំ, យថាបញ្ញត្តេសុ សិក្ខាបទេសុ សមាទាយ វត្តិតព្ពំ។ អនុជានាមិ, ឧបសេន, យេ តេ ភិក្ខូ អារញ្ញិកា បិណ្ឌបាតិកា បំសុកូលិកា យថាសុខំ មំ ទស្សនាយ ឧបសង្កមន្តូ’’តិ។
៥៦៦. តេន ខោ បន សមយេន សម្ពហុលា ភិក្ខូ ពហិទ្វារកោដ្ឋកេ ឋិតា ហោន្តិ – ‘‘មយំ អាយស្មន្តំ ឧបសេនំ វង្គន្តបុត្តំ បាចិត្តិយំ ទេសាបេស្សាមា’’តិ ។ អថ ខោ អាយស្មា ឧបសេនោ វង្គន្តបុត្តោ សបរិសោ ឧដ្ឋាយាសនា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា បទក្ខិណំ កត្វា បក្កាមិ។ អថ ខោ តេ ភិក្ខូ អាយស្មន្តំ ឧបសេនំ វង្គន្តបុត្តំ ឯតទវោចុំ – ‘‘ជានាសិ ត្វំ, អាវុសោ ឧបសេន, សាវត្ថិយា សង្ឃស្ស កតិក’’ន្តិ។ ‘‘ភគវាបិ មំ, អាវុសោ, ឯវមាហ – ‘ជានាសិ បន ត្វំ, ឧបសេន, សាវត្ថិយា សង្ឃស្ស កតិក’ន្តិ? ន ខោ អហំ, ភន្តេ, ជានាមិ សាវត្ថិយា សង្ឃស្ស កតិក’’ន្តិ។ ‘‘សាវត្ថិយា ខោ, ឧបសេន, សង្ឃេន កតិកា កតា – ឥច្ឆតាវុសោ, ភគវា តេមាសំ បដិសល្លីយិតុំ។ ន ភគវា កេនចិ ឧបសង្កមិតព្ពោ, អញ្ញត្រ ឯកេន បិណ្ឌបាតនីហារកេន។ យោ ភគវន្តំ ឧបសង្កមតិ សោ បាចិត្តិយំ ទេសាបេតព្ពោ’’តិ។ ‘‘បញ្ញាយិស្សតិ, ភន្តេ, សាវត្ថិយា សង្ឃោ សកាយ កតិកាយ, ន មយំ អបញ្ញត្តំ បញ្ញបេស្សាម បញ្ញត្តំ វា ន សមុច្ឆិន្ទិស្សាម, យថាបញ្ញត្តេសុ សិក្ខាបទេសុ សមាទាយ វត្តិស្សាមាតិ។ អនុញ្ញាតាវុសោ, ភគវតា – ‘យេ តេ ភិក្ខូ អារញ្ញិកា បិណ្ឌបាតិកា បំសុកូលិកា យថាសុខំ មំ ទស្សនាយ ឧបសង្កមន្តូ’’’តិ។
អថ ខោ តេ ភិក្ខូ – ‘‘សច្ចំ ខោ អាយស្មា ឧបសេនោ អាហ – ‘ន អបញ្ញត្តំ បញ្ញបេតព្ពំ, បញ្ញត្តំ វា ន សមុច្ឆិន្ទិតព្ពំ, យថាបញ្ញត្តេសុ សិក្ខាបទេសុ សមាទាយ វត្តិតព្ព’’’ន្តិ។ អស្សោសុំ ខោ ភិក្ខូ – ‘‘អនុញ្ញាតា កិរ ភគវតា – ‘យេ តេ ភិក្ខូ អារញ្ញិកា បិណ្ឌបាតិកា បំសុកូលិកា យថាសុខំ មំ ទស្សនាយ ឧបសង្កមន្តូ’’’តិ។ តេ ភគវន្តំ ទស្សនំ បិហេន្តា[ទស្សនាយ បិហយមានា (ស្យា.)] សន្ថតានិ ឧជ្ឈិត្វា អារញ្ញិកង្គំ បិណ្ឌបាតិកង្គំ បំសុកូលិកង្គំ សមាទិយិំសុ។ អថ ខោ ភគវា សម្ពហុលេហិ ភិក្ខូហិ សទ្ធិំ សេនាសនចារិកំ អាហិណ្ឌន្តោ អទ្ទស សន្ថតានិ តហំ តហំ ឧជ្ឈិតានិ។ បស្សិត្វា ភិក្ខូអាមន្តេសិ – ‘‘កស្សិមានិ, ភិក្ខវេ, សន្ថតានិ តហំ តហំ ឧជ្ឈិតានី’’តិ? អថ ខោ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អថ ខោ ភគវា ឯតស្មិំ និទានេ ឯតស្មិំ បករណេ ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘តេន ហិ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខូនំ សិក្ខាបទំ បញ្ញបេស្សាមិ ទស អត្ថវសេ បដិច្ច – សង្ឃសុដ្ឋុតាយ, សង្ឃផាសុតាយ,…បេ.… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –
៥៦៧. ‘‘និសីទនសន្ថតំ បន ភិក្ខុនា ការយមានេន បុរាណសន្ថតស្ស សាមន្តា សុគតវិទត្ថិ អាទាតព្ពា ទុព្ពណ្ណករណាយ, អនាទា ចេ ភិក្ខុ បុរាណសន្ថតស្ស សាមន្តា សុគតវិទត្ថិំ នវំ និសីទនសន្ថតំ ការាបេយ្យ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយ’’ន្តិ។
សន្ថតំ នាម សន្ថរិត្វា កតំ ហោតិ អវាយិមំ។
ការយមានេនាតិ ករោន្តោ វា ការាបេន្តោ វា។
បុរាណសន្ថតំ នាម សកិំ និវត្ថម្បិ សកិំ បារុតម្បិ។
សាមន្តា សុគតវិទត្ថិ អាទាតព្ពា ទុព្ពណ្ណករណាយាតិ ថិរភាវាយ វដ្ដំ វា ចតុរស្សំ វា ឆិន្ទិត្វា ឯកទេសេ វា សន្ថរិតព្ពំ វិជដេត្វា វា សន្ថរិតព្ពំ។
អនាទា ចេ ភិក្ខុ បុរាណសន្ថតស្ស សាមន្តា សុគតវិទត្ថិន្តិ អនាទិយិត្វា បុរាណសន្ថតស្ស សាមន្តា សុគតវិទត្ថិំ នវំនិសីទនសន្ថតំ ករោតិ វា ការាបេតិ វា, បយោគេ ទុក្កដំ, បដិលាភេន និស្សគ្គិយំ ហោតិ។ និស្សជ្ជិតព្ពំ សង្ឃស្ស វា គណស្ស វា បុគ្គលស្ស វា។ ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, និស្សជ្ជិតព្ពំ…បេ.… ឥទំ មេ, ភន្តេ, និសីទនសន្ថតំ អនាទិយិត្វា បុរាណសន្ថតស្ស សាមន្តា សុគតវិទត្ថិំ ការាបិតំ និស្សគ្គិយំ។ ឥមាហំ សង្ឃស្ស និស្សជ្ជាមីតិ…បេ.… ទទេយ្យាតិ…បេ.… អាយស្មតោ ទម្មីតិ។
៥៦៩. អត្តនា វិប្បកតំ អត្តនា បរិយោសាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អត្តនា វិប្បកតំ បរេហិ បរិយោសាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ បរេហិ វិប្បកតំ អត្តនា បរិយោសាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ បរេហិ វិប្បកតំ បរេហិ បរិយោសាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។
៥៧០. អនាបត្តិ – បុរាណសន្ថតស្ស សាមន្តា សុគតវិទត្ថិំ អាទិយិត្វា ករោតិ, អលភន្តោ ថោកតរំ អាទិយិត្វា ករោតិ, អលភន្តោ អនាទិយិត្វា ករោតិ, អញ្ញេន កតំ បដិលភិត្វា បរិភុញ្ជតិ, វិតានំ វា ភូមត្ថរណំ វា សាណិបាការំ វា ភិសិំ វា ពិព្ពោហនំ វា ករោតិ, ឧម្មត្តកស្ស អាទិកម្មិកស្សាតិ។
និសីទនសន្ថតសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ បញ្ចមំ។
៦. ឯឡកលោមសិក្ខាបទំ
៥៧១. តេន សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ តេន ខោ បន សមយេន អញ្ញតរស្ស ភិក្ខុនោ កោសលេសុ ជនបទេ សាវត្ថិំ គច្ឆន្តស្ស អន្តរាមគ្គេ ឯឡកលោមានិ ឧប្បជ្ជិំសុ។ អថ ខោ សោ ភិក្ខុ តានិ ឯឡកលោមានិ ឧត្តរាសង្គេន ភណ្ឌិកំ ពន្ធិត្វា អគមាសិ។ មនុស្សា តំ ភិក្ខុំ បស្សិត្វា ឧប្បណ្ឌេសុំ – ‘‘កិត្តកេន តេ, ភន្តេ, កីតានិ? កិត្តកោ ឧទយោ ភវិស្សតី’’តិ? សោ ភិក្ខុ តេហិ មនុស្សេហិ ឧប្បណ្ឌិយមានោ មង្កុ អហោសិ។ អថ ខោ សោ ភិក្ខុ សាវត្ថិំ គន្ត្វា តានិ ឯឡកលោមានិ ឋិតកោវ អាសុម្ភិ។ ភិក្ខូ តំ ភិក្ខុំ ឯតទវោចុំ – ‘‘កិស្ស ត្វំ, អាវុសោ, ឥមានិ ឯឡកលោមានិ ឋិតកោវ អាសុម្ភសី’’តិ? ‘‘តថា ហិ បនាហំ, អាវុសោ, ឥមេសំ ឯឡកលោមានំ ការណា មនុស្សេហិ ឧប្បណ្ឌិតោ’’តិ។ ‘‘កីវ ទូរតោ បន ត្វំ, អាវុសោ, ឥមានិ ឯឡកលោមានិ អាហរី’’តិ? ‘‘អតិរេកតិយោជនំ, អាវុសោ’’តិ។ យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ.… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ភិក្ខុ អតិរេកតិយោជនំ ឯឡកលោមានិ អាហរិស្សតី’’តិ! អថ ខោ តេ ភិក្ខូ តំ ភិក្ខុំ អនេកបរិយាយេន វិគរហិត្វា ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ.… សច្ចំ កិរ ត្វំ, ភិក្ខុ, អតិរេកតិយោជនំ ឯឡកលោមានិ អាហរីតិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ។ វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ.… កថញ្ហិ នាម ត្វំ, មោឃបុរិស, អតិរេកតិយោជនំ ឯឡកលោមានិ អាហរិស្សសិ! នេតំ មោឃបុរិស, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ.… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –
៥៧២. ‘‘ភិក្ខុនោ បនេវ អទ្ធានមគ្គប្បដិបន្នស្ស ឯឡកលោមានិ ឧប្បជ្ជយ្យុំ។ អាកង្ខមានេន ភិក្ខុនា បដិគ្គហេតព្ពានិ។ បដិគ្គហេត្វា តិយោជនបរមំ សហត្ថា ហរិតព្ពានិ [ហារេតព្ពានិ (សី. ស្យា. ក.)], អសន្តេ ហារកេ។ តតោ ចេ ឧត្តរិ ហរេយ្យ, អសន្តេបិ ហារកេ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយ’’ន្តិ។
ឯឡកលោមានិ ឧប្បជ្ជេយ្យុន្តិ ឧប្បជ្ជេយ្យុំ សង្ឃតោ វា គណតោ វា ញាតិតោ វា មិត្តតោ វា បំសុកូលំ វា អត្តនោ វា ធនេន។
បដិគ្គហេត្វា តិយោជនបរមំ សហត្ថា ហរិតព្ពានីតិ តិយោជនបរមតា សហត្ថា ហរិតព្ពានិ។
អសន្តេ ហារកេតិ នាញ្ញោ កោចិ ហារកោ ហោតិ ឥត្ថី វា បុរិសោ វា គហដ្ឋោ វា បព្ពជិតោ វា។
តតោ ចេ ឧត្តរិ ហរេយ្យ, អសន្តេបិ ហារកេតិ បឋមំ បាទំ តិយោជនំ អតិក្កាមេតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ ទុតិយំ បាទំ អតិក្កាមេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ [និស្សគ្គិយានិ ហោន្តិ (ស្យា.)]។ អន្តោតិយោជនេ ឋិតោ ពហិតិយោជនំ បាតេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ [និស្សគ្គិយានិ ហោន្តិ (ស្យា.)]។ អញ្ញស្ស យានេ វា ភណ្ឌេ វា អជានន្តស្ស បក្ខិបិត្វា តិយោជនំ អតិក្កាមេតិ, និស្សគ្គិយានិ ហោន្តិ។ និស្សជ្ជិតព្ពានិ សង្ឃស្ស វា គណស្ស វា បុគ្គលស្ស វា។ ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, និស្សជ្ជិតព្ពានិ…បេ.… ឥមានិ មេ, ភន្តេ, ឯឡកលោមានិ តិយោជនំ អតិក្កាមិតានិ និស្សគ្គិយានិ។ ឥមានាហំ សង្ឃស្ស និស្សជ្ជាមីតិ…បេ.… ទទេយ្យាតិ…បេ.… ទទេយ្យុន្តិ…បេ.… អាយស្មតោ ទម្មីតិ។
៥៧៤. អតិរេកតិយោជនេ អតិរេកសញ្ញី អតិក្កាមេតិ [តិយោជនំ អតិក្កាមេតិ (ស្យា.)], និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អតិរេកតិយោជនេ វេមតិកោ អតិក្កាមេតិ [តិយោជនំ អតិក្កាមេតិ (ស្យា.)], និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អតិរេកតិយោជនេ ឩនកសញ្ញី អតិក្កាមេតិ [តិយោជនំ អតិក្កាមេតិ (ស្យា.)], និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។
ឩនកតិយោជនេ អតិរេកសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ ឩនកតិយោជនេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ ឩនកតិយោជនេ ឩនកសញ្ញី, អនាបត្តិ។
៥៧៥. អនាបត្តិ តិយោជនំ ហរតិ, ឩនកតិយោជនំ ហរតិ, តិយោជនំ ហរតិបិ, បច្ចាហរតិបិ, តិយោជនំ វាសាធិប្បាយោ គន្ត្វា តតោ បរំ ហរតិ, អច្ឆិន្នំ បដិលភិត្វា ហរតិ, និស្សដ្ឋំ បដិលភិត្វា ហរតិ, អញ្ញំ ហរាបេតិ កតភណ្ឌំ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ។
ឯឡកលោមសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ ឆដ្ឋំ។
៧. ឯឡកលោមធោវាបនសិក្ខាបទំ
៥៧៦. តេន សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សក្កេសុ វិហរតិ កបិលវត្ថុស្មិំ និគ្រោធារាមេ។ តេន ខោ បន សមយេន ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ ភិក្ខុនីហិ ឯឡកលោមានិ ធោវាបេន្តិបិ រជាបេន្តិបិ វិជដាបេន្តិបិ។ ភិក្ខុនិយោ ឯឡកលោមានិ ធោវន្តិយោ រជន្តិយោ វិជដេន្តិយោ រិញ្ចន្តិ ឧទ្ទេសំ បរិបុច្ឆំ អធិសីលំ អធិចិត្តំ អធិបញ្ញំ។ អថ ខោ មហាបជាបតិ គោតមី យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ អដ្ឋាសិ។ ឯកមន្តំ ឋិតំ ខោ មហាបជាបតិំ គោតមិំ ភគវា ឯតទវោច – ‘‘កច្ចិ, គោតមិ, ភិក្ខុនិយោ អប្បមត្តា អាតាបិនិយោ បហិតត្តា វិហរន្តី’’តិ? ‘‘កុតោ, ភន្តេ, ភិក្ខុនីនំ អប្បមាទោ! អយ្យា ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខុនីហិ ឯឡកលោមានិ ធោវាបេន្តិបិ រជាបេន្តិបិ វិជដាបេន្តិបិ។ ភិក្ខុនិយោ ឯឡកលោមានិ ធោវន្តិយោ រជន្តិយោ វិជដេន្តិយោ រិញ្ចន្តិ ឧទ្ទេសំ បរិបុច្ឆំ អធិសីលំ អធិចិត្តំ អធិបញ្ញ’’ន្តិ។
អថ ខោ ភគវា មហាបជាបតិំ គោតមិំ ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សេសិ សមាទបេសិ សមុត្តេជេសិ សម្បហំសេសិ។ អថ ខោ មហាបជាបតិ គោតមី ភគវតា ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សិតា សមាទបិតា សមុត្តេជិតា សម្បហំសិតា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា បទក្ខិណំ កត្វា បក្កាមិ។ អថ ខោ ភគវា ឯតស្មិំ និទានេ ឯតស្មិំ បករណេ ភិក្ខុសង្ឃំ សន្និបាតាបេត្វា ឆព្ពគ្គិយេ ភិក្ខូ បដិបុច្ឆិ – ‘‘សច្ចំ កិរ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនីហិ ឯឡកលោមានិ ធោវាបេថបិ រជាបេថបិ វិជដាបេថបី’’តិ ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ។ ‘‘ញាតិកាយោ តុម្ហាកំ, ភិក្ខវេ, អញ្ញាតិកាយោ’’តិ? ‘‘អញ្ញាតិកាយោ, ភគវា’’តិ។ ‘‘អញ្ញាតកា, មោឃបុរិសា, អញ្ញាតិកានំ ន ជានន្តិ បតិរូបំ វា អប្បតិរូបំ វា បាសាទិកំ វា អបាសាទិកំ។ តត្ថ នាម តុម្ហេ, មោឃបុរិសា, អញ្ញាតិកាហិ ភិក្ខុនីហិ ឯឡកលោមានិ ធោវាបេស្សថបិ រជាបេស្សថបិ វិជដាបេស្សថបិ! នេតំ, មោឃបុរិសា, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ.… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –
៥៧៧. ‘‘យោ បន ភិក្ខុ អញ្ញាតិកាយ ភិក្ខុនិយា ឯឡកលោមានិ ធោវាបេយ្យ វា រជាបេយ្យ វា វិជដាបេយ្យ វា, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយ’’ន្តិ។
អញ្ញាតិកា នាម មាតិតោ វា បិតិតោ វា យាវ សត្តមា បិតាមហយុគា អសម្ពទ្ធា។
ភិក្ខុនី នាម ឧភតោសង្ឃេ ឧបសម្បន្នា។
ធោវាតិ អាណាបេតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ ធោតានិ និស្សគ្គិយានិ ហោន្តិ។ រជាតិ អាណាបេតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ រត្តានិ និស្សគ្គិយានិ ហោន្តិ។ វិជដេហីតិ អាណាបេតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ វិជដិតានិ និស្សគ្គិយានិ ហោន្តិ។ និស្សជ្ជិតព្ពានិ សង្ឃស្ស វា គណស្ស វា បុគ្គលស្ស វា។ ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, និស្សជ្ជិតព្ពានិ…បេ.… ឥមានិ មេ, ភន្តេ, ឯឡកលោមានិ អញ្ញាតិកាយ ភិក្ខុនិយា ធោវាបិតានិ និស្សគ្គិយានិ។ ឥមានាហំ សង្ឃស្ស និស្សជ្ជាមីតិ…បេ.… ទទេយ្យាតិ…បេ.… ទទេយ្យុន្តិ…បេ.… អាយស្មតោ ទម្មីតិ។
៥៧៩. អញ្ញាតិកាយ អញ្ញាតិកសញ្ញី ឯឡកលោមានិ ធោវាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អញ្ញាតិកាយ អញ្ញាតិកសញ្ញី ឯឡកលោមានិ ធោវាបេតិ រជាបេតិ, និស្សគ្គិយេន អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ អញ្ញាតិកាយ អញ្ញាតិកសញ្ញី ឯឡកលោមានិ ធោវាបេតិ វិជដាបេតិ, និស្សគ្គិយេន អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ អញ្ញាតិកាយ អញ្ញាតិកសញ្ញី ឯឡកលោមានិ ធោវាបេតិ រជាបេតិ វិជដាបេតិ, និស្សគ្គិយេន អាបត្តិ ទ្វិន្នំ ទុក្កដានំ។
អញ្ញាតិកាយ អញ្ញាតិកសញ្ញី ឯឡកលោមានិ រជាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អញ្ញាតិកាយ អញ្ញាតិកសញ្ញី ឯឡកលោមានិ រជាបេតិ វិជដាបេតិ, និស្សគ្គិយេន អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ អញ្ញាតិកាយ អញ្ញាតិកសញ្ញី ឯឡកលោមានិ រជាបេតិ ធោវាបេតិ, និស្សគ្គិយេន អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ អញ្ញាតិកាយ អញ្ញាតិកសញ្ញី ឯឡកលោមានិ រជាបេតិ វិជដាបេតិ ធោវាបេតិ, និស្សគ្គិយេន អាបត្តិ ទ្វិន្នំ ទុក្កដានំ។
អញ្ញាតិកាយ អញ្ញាតិកសញ្ញី ឯឡកលោមានិ វិជដាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អញ្ញាតិកាយ អញ្ញាតិកសញ្ញី ឯឡកលោមានិ វិជដាបេតិ ធោវាបេតិ, និស្សគ្គិយេន អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ អញ្ញាតិកាយ អញ្ញាតិកសញ្ញី ឯឡកលោមានិ វិជដាបេតិ រជាបេតិ, និស្សគ្គិយេន អាបត្តិ ទុក្កដស្ស ។ អញ្ញាតិកាយ អញ្ញាតិកសញ្ញី ឯឡកលោមានិ វិជដាបេតិ ធោវាបេតិ រជាបេតិ, និស្សគ្គិយេន អាបត្តិ ទ្វិន្នំ ទុក្កដានំ។
៥៨០. អញ្ញាតិកាយ វេមតិកោ…បេ.… អញ្ញាតិកាយ ញាតិកសញ្ញី…បេ.… អញ្ញស្ស ឯឡកលោមានិ ធោវាបេតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ ឯកតោ ឧបសម្បន្នាយ ធោវាបេតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ ញាតិកាយ អញ្ញាតិកសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ ញាតិកាយ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ ញាតិកាយ ញាតិកសញ្ញី, អនាបត្តិ។
៥៨១. អនាបត្តិ ញាតិកាយ ធាវន្តិយា អញ្ញាតិកា ទុតិយា ហោតិ, អវុត្តា ធោវតិ, អបរិភុត្តំ កតភណ្ឌំ ធោវាបេតិ, សិក្ខមានាយ សាមណេរិយា ឧម្មត្តកស្ស អាទិកម្មិកស្សាតិ។
ឯឡកលោមធោវាបនសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ សត្តមំ។
៨. រូបិយសិក្ខាបទំ
៥៨២. តេន សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា រាជគហេ វិហរតិ វេឡុវនេ កលន្ទកនិវាបេ។ តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មាឧបនន្ទោ សក្យបុត្តោ អញ្ញតរស្ស កុលស្ស កុលូបកោ ហោតិ និច្ចភត្តិកោ។ យំ តស្មិំ កុលេ ឧប្បជ្ជតិ ខាទនីយំ វា ភោជនីយំ វា តតោ អាយស្មតោ ឧបនន្ទស្ស សក្យបុត្តស្ស បដិវិសោ ឋបិយ្យតិ។ តេន ខោ បន សមយេន សាយំ តស្មិំ កុលេ មំសំ ឧប្បន្នំ ហោតិ។ តតោ អាយស្មតោ ឧបនន្ទស្ស សក្យបុត្តស្ស បដិវិសោ ឋបិតោ ហោតិ។ តស្ស កុលស្ស ទារកោ រត្តិយា បច្ចូសសមយំ បច្ចុដ្ឋាយ រោទតិ – ‘‘មំសំ មេ ទេថា’’តិ។ អថ ខោ សោ បុរិសោ បជាបតិំ ឯតទវោច – ‘‘អយ្យស្ស បដិវិសំ ទារកស្ស ទេហិ។ អញ្ញំ ចេតាបេត្វា អយ្យស្ស ទស្សាមា’’តិ។
អថ ខោ អាយស្មា ឧបនន្ទោ សក្យបុត្តោ បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរំ អាទាយ យេន តំ កុលំ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា បញ្ញត្តេ អាសនេ និសីទិ។ អថ ខោ សោ បុរិសោ យេនាយស្មា ឧបនន្ទោ សក្យបុត្តោ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មន្តំ ឧបនន្ទំ សក្យបុត្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ សោ បុរិសោ អាយស្មន្តំឧបនន្ទំ សក្យបុត្តំ ឯតទវោច – ‘‘ហិយ្យោ ខោ, ភន្តេ, សាយំ មំសំ ឧប្បន្នំ អហោសិ។ តតោ អយ្យស្ស បដិវិសោ ឋបិតោ។ អយំ , ភន្តេ, ទារកោ រត្តិយា បច្ចូសសមយំ បច្ចុដ្ឋាយ រោទតិ – ‘មំសំ មេ ទេថា’តិ។ អយ្យស្ស បដិវិសោ ទារកស្ស ទិន្នោ។ កហាបណេន, ភន្តេ, កិំ អាហរិយ្យតូ’’តិ? ‘‘បរិច្ចត្តោ មេ, អាវុសោ, កហាបណោ’’តិ? ‘‘អាម, ភន្តេ, បរិច្ចត្តោ’’តិ។ ‘‘តញ្ញេវ មេ, អាវុសោ, កហាបណំ ទេហី’’តិ។
អថ ខោ សោ បុរិសោ អាយស្មតោ ឧបនន្ទស្ស សក្យបុត្តស្ស កហាបណំ ទត្វា ឧជ្ឈាយតិ ខិយ្យតិ វិបាចេតិ – ‘‘តថេវ មយំ រូបិយំ បដិគ្គណ្ហាម ឯវមេវិមេ សមណា សក្យបុត្តិយា រូបិយំ បដិគ្គណ្ហន្តី’’តិ។ អស្សោសុំ ខោ ភិក្ខូ តស្ស បុរិសស្ស ឧជ្ឈាយន្តស្ស ខិយ្យន្តស្ស វិបាចេន្តស្ស។ យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ.… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម អាយស្មា ឧបនន្ទោ សក្យបុត្តោ រូបិយំ បដិគ្គហេស្សតី’’តិ! អថ ខោ តេ ភិក្ខូ អាយស្មន្តំ ឧបនន្ទំ សក្យបុត្តំ អនេកបរិយាយេន វិគរហិត្វា ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ.… ‘‘សច្ចំ កិរ ត្វំ, ឧបនន្ទ, រូបិយំ បដិគ្គហេសី’’តិ[បដិគ្គណ្ហាសីតិ (ស្យា.)]? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ។ វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ.… កថញ្ហិ នាម ត្វំ, មោឃបុរិស, រូបិយំ បដិគ្គហេស្សសិ! នេតំ, មោឃបុរិស, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ.… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –
៥៨៣. ‘‘យោ បន ភិក្ខុ ជាតរូបរជតំ ឧគ្គណ្ហេយ្យ វា ឧគ្គណ្ហាបេយ្យ វា ឧបនិក្ខិត្តំ វា សាទិយេយ្យ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយ’’ន្តិ។
រជតំ នាម កហាបណោ លោហមាសកោ ទារុមាសកោ ជតុមាសកោ យេ វោហារំ គច្ឆន្តិ។
ឧគ្គណ្ហេយ្យាតិ សយំ គណ្ហាតិ និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ [និស្សគ្គិយំ ហោតិ (ស្យា.)]។
ឧគ្គណ្ហាបេយ្យាតិ អញ្ញំ គាហាបេតិ និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ [និស្សគ្គិយំ ហោតិ (ស្យា.)]។
ឧបនិក្ខិត្តំ វា សាទិយេយ្យាតិ ឥទំ អយ្យស្ស ហោតូតិ ឧបនិក្ខិត្តំ សាទិយតិ, និស្សគ្គិយំ ហោតិ។ សង្ឃមជ្ឈេ និស្សជ្ជិតព្ពំ។ ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, និស្សជ្ជិតព្ពំ – តេន ភិក្ខុនា សង្ឃំ ឧបសង្កមិត្វា ឯកំសំ ឧត្តរាសង្គំ ករិត្វា វុឌ្ឍានំ ភិក្ខូនំ បាទេ វន្ទិត្វា ឧក្កុដិកំ និសីទិត្វា អញ្ជលិំ បគ្គហេត្វា ឯវមស្ស វចនីយោ – ‘‘អហំ, ភន្តេ, រូបិយំ បដិគ្គហេសិំ។ ឥទំ មេ និស្សគ្គិយំ។ ឥមាហំ សង្ឃស្ស និស្សជ្ជាមី’’តិ។ និស្សជ្ជិត្វា អាបត្តិ ទេសេតព្ពា។ ព្យត្តេន ភិក្ខុនា បដិពលេន អាបត្តិ បដិគ្គហេតព្ពា។ សចេ តត្ថ អាគច្ឆតិ អារាមិកោ វា ឧបាសកោ វា សោ វត្តព្ពោ – ‘‘អាវុសោ, ឥមំ ជានាហី’’តិ។ សចេ សោ ភណតិ – ‘‘ឥមិនា កិំ អាហរិយ្យតូ’’តិ, ន វត្តព្ពោ – ‘‘ឥមំ វា ឥមំ វា អាហរា’’តិ។ កប្បិយំ អាចិក្ខិតព្ពំ – សប្បិ វា តេលំ វា មធុ វា ផាណិតំ វា។ សចេ សោ តេន បរិវត្តេត្វា កប្បិយំ អាហរតិ រូបិយប្បដិគ្គាហកំ ឋបេត្វា សព្ពេហេវ បរិភុញ្ជិតព្ពំ។ ឯវញ្ចេតំ លភេថ, ឥច្ចេតំ កុសលំ; នោ ចេ លភេថ, សោ វត្តព្ពោ – ‘‘អាវុសោ, ឥមំ ឆឌ្ឌេហី’’តិ។ សចេ សោ ឆឌ្ឌេតិ, ឥច្ចេតំ កុសលំ; នោ ចេ ឆឌ្ឌេតិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ រូបិយឆឌ្ឌកោ សម្មន្និតព្ពោ – យោ ន ឆន្ទាគតិំ គច្ឆេយ្យ, ន ទោសាគតិំ គច្ឆេយ្យ, ន មោហាគតិំ គច្ឆេយ្យ, ន ភយាគតិំ គច្ឆេយ្យ, ឆឌ្ឌិតាឆឌ្ឌិតញ្ច ជានេយ្យ។ ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, សម្មន្និតព្ពោ។ បឋមំ ភិក្ខុ យាចិតព្ពោ។ យាចិត្វា ព្យត្តេន ភិក្ខុនា បដិពលេន សង្ឃោ ញាបេតព្ពោ –
៥៨៥. ‘‘សុណាតុ មេ, ភន្តេ, សង្ឃោ។ យទិ សង្ឃស្ស បត្តកល្លំ, សង្ឃោ ឥត្ថន្នាមំ ភិក្ខុំ រូបិយឆឌ្ឌកំ សម្មន្នេយ្យ។ ឯសា ញត្តិ។
‘‘សុណាតុ មេ, ភន្តេ, សង្ឃោ។ សង្ឃោ ឥត្ថន្នាមំ ភិក្ខុំ រូបិយឆឌ្ឌកំ សម្មន្នតិ។ យស្សាយស្មតោ ខមតិ ឥត្ថន្នាមស្ស ភិក្ខុនោ រូបិយឆឌ្ឌកស្ស សម្មុតិ, សោ តុណ្ហស្ស; យស្ស នក្ខមតិ, សោ ភាសេយ្យ។
‘‘សម្មតោ សង្ឃេន ឥត្ថន្នាមោ ភិក្ខុ រូបិយឆឌ្ឌកោ។ ខមតិ សង្ឃស្ស, តស្មា តុណ្ហី, ឯវមេតំ ធារយាមី’’តិ។
តេន សម្មតេន ភិក្ខុនា អនិមិត្តំ កត្វា បាតេតព្ពំ។ សចេ និមិត្តំ កត្វា បាតេតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។
៥៨៦. រូបិយេ រូបិយសញ្ញី រូបិយំ បដិគ្គណ្ហាតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ រូបិយេ វេមតិកោ រូបិយំ បដិគ្គណ្ហាតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ រូបិយេ អរូបិយសញ្ញី រូបិយំ បដិគ្គណ្ហាតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។
អរូបិយេ រូបិយសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ អរូបិយេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ អរូបិយេ អរូបិយសញ្ញី, អនាបត្តិ។
អនាបត្តិ អជ្ឈារាមេ វា អជ្ឈាវសថេ វា ឧគ្គហេត្វា វា ឧគ្គហាបេត្វា វា និក្ខិបតិ – យស្ស ភវិស្សតិ សោ ហរិស្សតីតិ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ។
រូបិយសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ អដ្ឋមំ។
៩. រូបិយសំវោហារសិក្ខាបទំ
៥៨៧. តេន សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ តេន ខោ បន សមយេន ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ នានប្បការកំ រូបិយសំវោហារំ សមាបជ្ជន្តិ។ មនុស្សា ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម សមណា សក្យបុត្តិយា នានប្បការកំ រូបិយសំវោហារំ សមាបជ្ជិស្សន្តិ, សេយ្យថាបិ គិហី កាមភោគិនោ’’តិ ! អស្សោសុំ ខោ ភិក្ខូ តេសំ មនុស្សានំ ឧជ្ឈាយន្តានំ ខិយ្យន្តានំ វិបាចេន្តានំ។ យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ.… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ នានប្បការកំ រូបិយសំវោហារំ សមាបជ្ជិស្សន្តី’’តិ! អថ ខោ តេ ភិក្ខូ ឆព្ពគ្គិយេ ភិក្ខូ អនេកបរិយាយេន វិគរហិត្វា ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ.… ‘‘សច្ចំ កិរ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, នានប្បការកំ រូបិយសំវោហារំ សមាបជ្ជថា’’តិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ។ វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ.… កថញ្ហិ នាម តុម្ហេ, មោឃបុរិសា, នានប្បការកំ រូបិយសំវោហារំ សមាបជ្ជិស្សថ! នេតំ, មោឃបុរិសា, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ.… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –
នានប្បការកំ នាម កតម្បិ អកតម្បិ កតាកតម្បិ។ កតំ នាម សីសូបគំ គីវូបគំ ហត្ថូបគំ បាទូបគំ កដូបគំ។ អកតំ នាម ឃនកតំ វុច្ចតិ។ កតាកតំ នាម តទុភយំ។
សមាបជ្ជេយ្យាតិ កតេន កតំ ចេតាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ [និស្សគ្គិយំ ហោតិ (ស្យា.)]។ កតេន អកតំ ចេតាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ កតេន កតាកតំ ចេតាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អកតេន កតំ ចេតាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អកតេន អកតំ ចេតាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អកតេន កតាកតំ ចេតាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ កតាកតេន កតំ ចេតាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ កតាកតេន អកតំ ចេតាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ កតាកតេន កតាកតំ ចេតាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ សង្ឃមជ្ឈេ និស្សជ្ជិតព្ពំ។ ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, និស្សជ្ជិតព្ពំ។ តេន ភិក្ខុនា សង្ឃំ ឧបសង្កមិត្វា ឯកំសំ ឧត្តរាសង្គំ ករិត្វា វុឌ្ឍានំ ភិក្ខូនំ បាទេ វន្ទិត្វា ឧក្កុដិកំ និសីទិត្វា អញ្ជលិំ បគ្គហេត្វា ឯវមស្ស វចនីយោ – ‘‘អហំ, ភន្តេ, នានប្បការកំ រូបិយសំវោហារំ សមាបជ្ជិំ។ ឥទំ មេ និស្សគ្គិយំ។ ឥមាហំ សង្ឃស្ស និស្សជ្ជាមី’’តិ។ និស្សជ្ជិត្វា អាបត្តិ ទេសេតព្ពា។ ព្យត្តេន ភិក្ខុនា បដិពលេន អាបត្តិ បដិគ្គហេតព្ពា។ សចេ តត្ថ អាគច្ឆតិ អារាមិកោ វា ឧបាសកោ វា សោ វត្តព្ពោ – ‘‘អាវុសោ, ឥមំ ជានាហី’’តិ។ សចេ សោ ភណតិ – ‘‘ឥមិនា កិំ អាហរិយ្យតូ’’តិ, ន វត្តព្ពោ – ‘‘ឥមំ វា ឥមំ វា អាហរា’’តិ។ កប្បិយំ អាចិក្ខិតព្ពំ – សប្បិ វា តេលំ វា មធុ វា ផាណិតំ វា។ សចេ សោ តេន បរិវត្តេត្វា កប្បិយំ អាហរតិ, រូបិយចេតាបកំ ឋបេត្វា, សព្ពេហេវ បរិភុញ្ជិតព្ពំ។ ឯវញ្ចេតំ លភេថ, ឥច្ចេតំ កុសលំ; នោ ចេ លភេថ, សោ វត្តព្ពោ – ‘‘អាវុសោ, ឥមំ ឆឌ្ឌេហី’’តិ។ សចេ សោ ឆឌ្ឌេតិ, ឥច្ចេតំ កុសលំ; នោ ចេ ឆឌ្ឌេតិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ រូបិយឆឌ្ឌកោ សម្មន្និតព្ពោ – យោ ន ឆន្ទាគតិំ គច្ឆេយ្យ, ន ទោសាគតិំ គច្ឆេយ្យ, ន មោហាគតិំ គច្ឆេយ្យ, ន ភយាគតិំ គច្ឆេយ្យ, ឆឌ្ឌិតាឆឌ្ឌិតញ្ច ជានេយ្យ។ ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, សម្មន្និតព្ពោ។ បឋមំ ភិក្ខុ យាចិតព្ពោ។ យាចិត្វា ព្យត្តេន ភិក្ខុនា បដិពលេន សង្ឃោ ញាបេតព្ពោ –
៥៩០. ‘‘សុណាតុ មេ, ភន្តេ, សង្ឃោ។ យទិ សង្ឃស្ស បត្តកល្លំ, សង្ឃោ ឥត្ថន្នាមំ ភិក្ខុំ រូបិយឆឌ្ឌកំ សម្មន្នេយ្យ។ ឯសា ញត្តិ។
‘‘សុណាតុ មេ, ភន្តេ, សង្ឃោ។ សង្ឃោ ឥត្ថន្នាមំ ភិក្ខុំ រូបិយឆឌ្ឌកំ សម្មន្នតិ។ យស្សាយស្មតោ ខមតិ ឥត្ថន្នាមស្ស ភិក្ខុនោ រូបិយឆឌ្ឌកស្ស សម្មុតិ, សោ តុណ្ហស្ស; យស្ស នក្ខមតិ, សោ ភាសេយ្យ។
‘‘សម្មតោ សង្ឃេន ឥត្ថន្នាមោ ភិក្ខុ រូបិយឆឌ្ឌកោ។ ខមតិ សង្ឃស្ស, តស្មា តុណ្ហី, ឯវមេតំ ធារយាមី’’តិ។
តេន សម្មតេន ភិក្ខុនា អនិមិត្តំ កត្វា បាតេតព្ពំ។ សចេ និមិត្តំ កត្វា បាតេតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។
៥៩១. រូបិយេ រូបិយសញ្ញី រូបិយំ ចេតាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ រូបិយេ វេមតិកោ រូបិយំ ចេតាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ រូបិយេ អរូបិយសញ្ញី រូបិយំ ចេតាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អរូបិយេ រូបិយសញ្ញី រូបិយំ ចេតាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ ។ អរូបិយេ វេមតិកោ រូបិយំ ចេតាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អរូបិយេ អរូបិយសញ្ញី រូបិយំ ចេតាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។
អរូបិយេ រូបិយសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ អរូបិយេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ អរូបិយេ អរូបិយសញ្ញី, អនាបត្តិ។
រូបិយសំវោហារសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ នវមំ។
១០. កយវិក្កយសិក្ខាបទំ
៥៩៣. តេន សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មា ឧបនន្ទោ សក្យបុត្តោ បដ្ដោ ហោតិ ចីវរកម្មំ កាតុំ។ សោ បដបិលោតិកានំ សង្ឃាដិំ ករិត្វា សុរត្តំ សុបរិកម្មកតំ កត្វា បារុបិ។ អថ ខោ អញ្ញតរោ បរិព្ពាជកោ មហគ្ឃំ បដំ បារុបិត្វា យេនាយស្មា ឧបនន្ទោ សក្យបុត្តោ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មន្តំ ឧបនន្ទំ សក្យបុត្តំ ឯតទវោច – ‘‘សុន្ទរា ខោ ត្យាយំ, អាវុសោ, សង្ឃាដិ; ទេហិ មេ បដេនា’’តិ។ ‘‘ជានាហិ, អាវុសោ’’តិ។ ‘‘អាមាវុសោ, ជានាមី’’តិ។ ‘‘ហន្ទាវុសោ’’តិ, អទាសិ។ អថ ខោ សោ បរិព្ពាជកោ តំ សង្ឃាដិំ បារុបិត្វា បរិព្ពាជការាមំ អគមាសិ។ បរិព្ពាជកា តំ បរិព្ពាជកំ ឯតទវោចុំ – ‘‘សុន្ទរា ខោ ត្យាយំ, អាវុសោ, សង្ឃាដិ; កុតោ តយា លទ្ធា’’តិ? ‘‘តេន មេ, អាវុសោ, បដេន បរិវត្តិតា’’តិ។ ‘‘កតិហិបិ ត្យាយំ, អាវុសោ, សង្ឃាដិ ភវិស្សតិ, សោយេវ តេ បដោ វរោ’’តិ។
អថ ខោ សោ បរិព្ពាជកោ – ‘‘សច្ចំ ខោ បរិព្ពាជកា អាហំសុ – ‘កតិហិបិ ម្យាយំ សង្ឃាដិ ភវិស្សតិ! សោយេវ មេ បដោ វរោ’’’តិ យេនាយស្មា ឧបនន្ទោ សក្យបុត្តោ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មន្តំ ឧបនន្ទំ សក្យបុត្តំ ឯតទវោច – ‘‘ហន្ទ តេ, អាវុសោ, សង្ឃាដិ [សង្ឃាដិំ (ស្យា. ក.)]; ទេហិ មេ បដ’’ន្តិ។ ‘‘ននុ ត្វំ, អាវុសោ, មយា វុត្តោ – ‘ជានាហិ, អាវុសោ’តិ ! នាហ ទស្សាមី’’តិ។ អថ ខោ សោ បរិព្ពាជកោ ឧជ្ឈាយតិ ខិយ្យតិ វិបាចេតិ – ‘‘គិហីបិ នំ គិហិស្សវិប្បដិសារិស្ស ទេន្តិ, កិំ បន បព្ពជិតោ បព្ពជិតស្ស ន ទស្សតី’’តិ! អស្សោសុំ ខោ ភិក្ខូ តស្ស បរិព្ពាជកស្ស ឧជ្ឈាយន្តស្ស ខិយ្យន្តស្ស វិបាចេន្តស្ស។ យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ.… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម អាយស្មា ឧបនន្ទោ សក្យបុត្តោ បរិព្ពាជកេន សទ្ធិំ កយវិក្កយំ សមាបជ្ជិស្សតី’’តិ! អថ ខោ តេ ភិក្ខូ អាយស្មន្តំ ឧបនន្ទំ សក្យបុត្តំ អនេកបរិយាយេន វិគរហិត្វា ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ.… ‘‘សច្ចំ កិរ ត្វំ, ឧបនន្ទ, បរិព្ពាជកេន សទ្ធិំ កយវិក្កយំ សមាបជ្ជសី’’តិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ។ វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ.… កថញ្ហិ នាម ត្វំ, មោឃបុរិស, បរិព្ពាជកេន សទ្ធិំ កយវិក្កយំ សមាបជ្ជិស្សសិ! នេតំ, មោឃបុរិស, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ.… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –
នានប្បការកំ នាម ចីវរបិណ្ឌបាតសេនាសនគិលានប្បច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារា, អន្តមសោ ចុណ្ណបិណ្ឌោបិ ទន្តកដ្ឋម្បិ ទសិកសុត្តម្បិ។
កយវិក្កយំ សមាបជ្ជេយ្យាតិ ឥមិនា ឥមំ ទេហិ, ឥមិនា ឥមំ អាហរ, ឥមិនា ឥមំ បរិវត្តេហិ, ឥមិនា ឥមំ ចេតាបេហីតិ។ អជ្ឈាចរតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ យតោ កយិតញ្ច ហោតិ វិក្កយិតញ្ច អត្តនោ ភណ្ឌំ បរហត្ថគតំ បរភណ្ឌំ អត្តនោ ហត្ថគតំ, និស្សគ្គិយំ ហោតិ។ និស្សជ្ជិតព្ពំ សង្ឃស្ស វា គណស្ស វា បុគ្គលស្ស វា។ ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, និស្សជ្ជិតព្ពំ…បេ.… អហំ, ភន្តេ, នានប្បការកំ កយវិក្កយំ សមាបជ្ជិំ។ ឥទំ មេ និស្សគ្គិយំ។ ឥមាហំ សង្ឃស្ស និស្សជ្ជាមីតិ…បេ.… ទទេយ្យាតិ…បេ.… ទទេយ្យុន្តិ…បេ.… អាយស្មតោ ទម្មីតិ។
៥៩៦. កយវិក្កយេ កយវិក្កយសញ្ញី, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ កយវិក្កយេ វេមតិកោ , និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ កយវិក្កយេ នកយវិក្កយសញ្ញី, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។
នកយវិក្កយេ កយវិក្កយសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ នកយវិក្កយេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ នកយវិក្កយេ នកយវិក្កយសញ្ញី, អនាបត្តិ។
៥៩៧. អនាបត្តិ – អគ្ឃំ បុច្ឆតិ, កប្បិយការកស្ស អាចិក្ខតិ, ‘‘ឥទំ អម្ហាកំ អត្ថិ, អម្ហាកញ្ច ឥមិនា ច ឥមិនា ច អត្ថោ’’តិ ភណតិ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ។
កយវិក្កយសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ ទសមំ។
កោសិយវគ្គោ ទុតិយោ។
តស្សុទ្ទានំ –
ទ្វេ ច លោមានិ ឧគ្គណ្ហេ, ឧភោ នានប្បការកាតិ។
៣. បត្តវគ្គោ
១. បត្តសិក្ខាបទំ
៥៩៨. តេន សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ តេន ខោ បន សមយេន ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ ពហូ បត្តេ សន្និចយំ ករោន្តិ។ មនុស្សា វិហារចារិកំ អាហិណ្ឌន្តា បស្សិត្វា ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម សមណា សក្យបុត្តិយា ពហូ បត្តេ សន្និចយំ ករិស្សន្តិ, បត្តវាណិជ្ជំ វា សមណា សក្យបុត្តិយា ករិស្សន្តិ អាមត្តិកាបណំ វា បសារេស្សន្តី’’តិ! អស្សោសុំ ខោ ភិក្ខូ តេសំ មនុស្សានំ ឧជ្ឈាយន្តានំ ខិយ្យន្តានំ វិបាចេន្តានំ។ យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ.… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ អតិរេកបត្តំ ធារេស្សន្តី’’តិ! អថ ខោ តេ ភិក្ខូ ឆព្ពគ្គិយេ ភិក្ខូ អនេកបរិយាយេន វិគរហិត្វា ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ.… ‘‘សច្ចំ កិរ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, អតិរេកបត្តំ ធារេថា’’តិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ។ វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ.… កថញ្ហិ នាម តុម្ហេ, មោឃបុរិសា, អតិរេកបត្តំ ធារេស្សថ! នេតំ, មោឃបុរិសា, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ …បេ.… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –
ឯវញ្ចិទំ ភគវតា ភិក្ខូនំ សិក្ខាបទំ បញ្ញត្តំ ហោតិ។
៦០០. តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មតោ អានន្ទស្ស អតិរេកបត្តោ ឧប្បន្នោ ហោតិ។ អាយស្មា ច អានន្ទោ តំ បត្តំ អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស ទាតុកាមោ ហោតិ។ អាយស្មា ច សារិបុត្តោ សាកេតេ វិហរតិ។ អថ ខោ អាយស្មតោ អានន្ទស្ស ឯតទហោសិ – ‘‘ភគវតា សិក្ខាបទំ បញ្ញត្តំ – ‘ន អតិរេកបត្តោ ធារេតព្ពោ’តិ។ អយញ្ច មេ អតិរេកបត្តោ ឧប្បន្នោ។ អហញ្ចិមំ បត្តំ អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស ទាតុកាមោ។ អាយស្មា ច សារិបុត្តោ សាកេតេ វិហរតិ។ កថំ នុ ខោ មយា បដិបជ្ជិតព្ព’’ន្តិ? ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសិ។ ‘‘កីវចិរំ បនានន្ទ, សារិបុត្តោ អាគច្ឆិស្សតី’’តិ? ‘‘នវមំ វា, ភគវា, ទិវសំ ទសមំ វា’’តិ។ អថ ខោ ភគវា ឯតស្មិំ និទានេ ឯតស្មិំ បករណេ ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ , ទសាហបរមំ អតិរេកបត្តំ ធារេតុំ។ ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –
អតិរេកបត្តោ នាម អនធិដ្ឋិតោ អវិកប្បិតោ។
បត្តោ នាម ទ្វេ បត្តា អយោបត្តោ មត្តិកាបត្តោតិ។
តយោ បត្តស្ស វណ្ណា ឧក្កដ្ឋោ បត្តោ មជ្ឈិមោ បត្តោ ឱមកោ បត្តោ។ ឧក្កដ្ឋោ នាម បត្តោ អឌ្ឍាឡ្ហកោទនំ គណ្ហាតិ ចតុភាគំ ខាទនំ តទុបិយំ ព្យញ្ជនំ។ មជ្ឈិមោ នាម បត្តោ នាឡិកោទនំ គណ្ហាតិ ចតុភាគំ ខាទនំ តទុបិយំ ព្យញ្ជនំ។ ឱមកោនាម បត្តោ បត្ថោទនំ គណ្ហាតិ ចតុភាគំ ខាទនំ តទុបិយំ ព្យញ្ជនំ។ តតោ ឧក្កដ្ឋោ អបត្តោ, ឱមកោ អបត្តោ។
តំ អតិក្កាមយតោ និស្សគ្គិយោ ហោតីតិ ឯកាទសេ អរុណុគ្គមនេ និស្សគ្គិយោ ហោតិ។ និស្សជ្ជិតព្ពោ សង្ឃស្ស វា គណស្ស វា បុគ្គលស្ស វា។ ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, និស្សជ្ជិតព្ពោ។ តេន ភិក្ខុនា សង្ឃំ ឧបសង្កមិត្វា ឯកំសំ ឧត្តរាសង្គំ ករិត្វា វុឌ្ឍានំ ភិក្ខូនំ បាទេ វន្ទិត្វា ឧក្កុដិកំ និសីទិត្វា អញ្ជលិំ បគ្គហេត្វា ឯវមស្ស វចនីយោ – ‘‘អយំ មេ, ភន្តេ, បត្តោ ទសាហាតិក្កន្តោ និស្សគ្គិយោ។ ឥមាហំ សង្ឃស្ស និស្សជ្ជាមី’’តិ។ និស្សជ្ជិត្វា អាបត្តិ ទេសេតព្ពា។ ព្យត្តេន ភិក្ខុនា បដិពលេន អាបត្តិ បដិគ្គហេតព្ពា, និស្សដ្ឋបត្តោ ទាតព្ពោ។
៦០៣. ‘‘សុណាតុ មេ, ភន្តេ, សង្ឃោ។ អយំ បត្តោ ឥត្ថន្នាមស្ស ភិក្ខុនោ និស្សគ្គិយោ សង្ឃស្ស និស្សដ្ឋោ។ យទិ សង្ឃស្ស បត្តកល្លំ, សង្ឃោ ឥមំ បត្តំ ឥត្ថន្នាមស្ស ភិក្ខុនោ ទទេយ្យា’’តិ។
៦០៤. តេន ភិក្ខុនា សម្ពហុលេ ភិក្ខូ ឧបសង្កមិត្វា ឯកំសំ ឧត្តរាសង្គំ ករិត្វា វុឌ្ឍានំ ភិក្ខូនំ បាទេ វន្ទិត្វា ឧក្កុដិកំ និសីទិត្វា អញ្ជលិំ បគ្គហេត្វា ឯវមស្សុ វចនីយា – ‘‘អយំ មេ, ភន្តេ, បត្តោ ទសាហាតិក្កន្តោ និស្សគ្គិយោ។ ឥមាហំ អាយស្មន្តានំ និស្សជ្ជាមី’’តិ។ និស្សជ្ជិត្វា អាបត្តិ ទេសេតព្ពា។ ព្យត្តេន ភិក្ខុនា បដិពលេន អាបត្តិ បដិគ្គហេតព្ពា, និស្សដ្ឋបត្តោ ទាតព្ពោ។
៦០៥. ‘‘សុណន្តុ មេ អាយស្មន្តា។ អយំ បត្តោ ឥត្ថន្នាមស្ស ភិក្ខុនោ និស្សគ្គិយោ អាយស្មន្តានំ និស្សដ្ឋោ។ យទាយស្មន្តានំ បត្តកល្លំ, អាយស្មន្តា ឥមំ បត្តំ ឥត្ថន្នាមស្ស ភិក្ខុនោ ទទេយ្យុ’’ន្តិ។
៦០៦. តេន ភិក្ខុនា ឯកំ ភិក្ខុំ ឧបសង្កមិត្វា ឯកំសំ ឧត្តរាសង្គំ ករិត្វា ឧក្កុដិកំ និសីទិត្វា អញ្ជលិំ បគ្គហេត្វា ឯវមស្ស វចនីយោ – ‘‘អយំ មេ, អាវុសោ, បត្តោ ទសាហាតិក្កន្តោ និស្សគ្គិយោ។ ឥមាហំ អាយស្មតោ និស្សជ្ជាមី’’តិ។ និស្សជ្ជិត្វា អាបត្តិ ទេសេតព្ពា។ តេន ភិក្ខុនា អាបត្តិ បដិគ្គហេតព្ពា, និស្សដ្ឋបត្តោ ទាតព្ពោ – ‘‘ឥមំ បត្តំ អាយស្មតោ ទម្មី’’តិ។
៦០៧. ទសាហាតិក្កន្តេ អតិក្កន្តសញ្ញី, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ ទសាហាតិក្កន្តេ វេមតិកោ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ ទសាហាតិក្កន្តេ អនតិក្កន្តសញ្ញី, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អនធិដ្ឋិតេ អធិដ្ឋិតសញ្ញី, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អវិកប្បិតេ វិកប្បិតសញ្ញី, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អវិស្សជ្ជិតេ វិស្សជ្ជិតសញ្ញី, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អនដ្ឋេ នដ្ឋសញ្ញី និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អវិនដ្ឋេ វិនដ្ឋសញ្ញី, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ ។ អភិន្នេ ភិន្នសញ្ញី, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អវិលុត្តេ វិលុត្តសញ្ញី, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។
និស្សគ្គិយំ បត្តំ អនិស្សជ្ជិត្វា បរិភុញ្ជតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ ទសាហានតិក្កន្តេ អតិក្កន្តសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ ទសាហានតិក្កន្តេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ ទសាហានតិក្កន្តេ អនតិក្កន្តសញ្ញី, អនាបត្តិ។
៦០៨. អនាបត្តិ អន្តោទសាហំ អធិដ្ឋេតិ, វិកប្បេតិ, វិស្សជ្ជេតិ, នស្សតិ, វិនស្សតិ, ភិជ្ជតិ, អច្ឆិន្ទិត្វា គណ្ហន្តិ, វិស្សាសំ គណ្ហន្តិ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ។
តេន ខោ បន សមយេន ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ និស្សដ្ឋបត្តំ ន ទេន្តិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ ‘‘ន, ភិក្ខវេ, និស្សដ្ឋបត្តោ ន ទាតព្ពោ។ យោ ន ទទេយ្យ, អាបត្តិ ទុក្កដស្សា’’តិ។
បត្តសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ បឋមំ។
២. ឩនបញ្ចពន្ធនសិក្ខាបទំ
៦០៩. តេន សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សក្កេសុ វិហរតិ កបិលវត្ថុស្មិំ និគ្រោធារាមេ។ តេន ខោ បន សមយេន អញ្ញតរេន កុម្ភការេន ភិក្ខូ បវារិតា ហោន្តិ – ‘‘យេសំ អយ្យានំ បត្តេន អត្ថោ អហំ បត្តេនា’’តិ។ តេន ខោ បន សមយេន ភិក្ខូ ន មត្តំ ជានិត្វា ពហូ បត្តេ វិញ្ញាបេន្តិ។ យេសំ ខុទ្ទកា បត្តា តេ មហន្តេ បត្តេ វិញ្ញាបេន្តិ។ យេសំ មហន្តា បត្តា តេ ខុទ្ទកេ បត្តេ វិញ្ញាបេន្តិ។ អថ ខោ សោ កុម្ភការោ ភិក្ខូនំ ពហូ បត្តេ ករោន្តោ ន សក្កោតិ អញ្ញំ វិក្កាយិកំ ភណ្ឌំ កាតុំ, អត្តនាបិ ន យាបេតិ, បុត្តទារាបិស្ស កិលមន្តិ។ មនុស្សា ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម សមណា សក្យបុត្តិយា ន មត្តំ ជានិត្វា ពហូ បត្តេ វិញ្ញាបេស្សន្តិ! អយំ ឥមេសំ ពហូ បត្តេ ករោន្តោ ន សក្កោតិ អញ្ញំ វិក្កាយិកំ ភណ្ឌំ កាតុំ, អត្តនាបិ ន យាបេតិ, បុត្តទារាបិស្ស កិលមន្តី’’តិ។
អស្សោសុំ ខោ ភិក្ខូ តេសំ មនុស្សានំ ឧជ្ឈាយន្តានំ ខិយ្យន្តានំ វិបាចេន្តានំ។ យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ.… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ភិក្ខូ ន មត្តំ ជានិត្វា ពហូ បត្តេ វិញ្ញាបេស្សន្តី’’តិ! អថ ខោ តេ ភិក្ខូ តេ អនេកបរិយាយេន វិគរហិត្វា ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ.… សច្ចំ កិរ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខូ ន មត្តំ ជានិត្វា ពហូ បត្តេ វិញ្ញាបេន្តីតិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ។ វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ.… កថញ្ហិ នាម តេ, ភិក្ខវេ, មោឃបុរិសា ន មត្តំ ជានិត្វា ពហូ បត្តេ វិញ្ញាបេស្សន្តិ! នេតំ, ភិក្ខវេ, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ.… វិគរហិត្វា ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘ន, ភិក្ខវេ, បត្តោ វិញ្ញាបេតព្ពោ។ យោ វិញ្ញាបេយ្យ, អាបត្តិ ទុក្កដស្សា’’តិ។
៦១០. តេន ខោ បន សមយេន អញ្ញតរស្ស ភិក្ខុនោ បត្តោ ភិន្នោ ហោតិ។ អថ ខោ សោ ភិក្ខុ – ‘‘ភគវតា បដិក្ខិត្តំ បត្តំ វិញ្ញាបេតុ’’ន្តិ កុក្កុច្ចាយន្តោ ន វិញ្ញាបេតិ។ ហត្ថេសុ បិណ្ឌាយ ចរតិ។ មនុស្សា ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម សមណា សក្យបុត្តិយា ហត្ថេសុ បិណ្ឌាយ ចរិស្សន្តិ, សេយ្យថាបិ តិត្ថិយា’’តិ! អស្សោសុំ ខោ ភិក្ខូ តេសំ មនុស្សានំ ឧជ្ឈាយន្តានំ ខិយ្យន្តានំ វិបាចេន្តានំ។ អថ ខោ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អថ ខោ ភគវា ឯតស្មិំ និទានេ ឯតស្មិំ បករណេ ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, នដ្ឋបត្តស្ស វា ភិន្នបត្តស្ស វា បត្តំ វិញ្ញាបេតុ’’ន្តិ។
៦១១. តេន ខោ បន សមយេន ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ – ‘‘ភគវតា អនុញ្ញាតំ នដ្ឋបត្តស្ស វា ភិន្នបត្តស្ស វា បត្តំ វិញ្ញាបេតុ’’ន្តិ អប្បមត្តកេនបិ ភិន្នេន អប្បមត្តកេនបិ ខណ្ឌេន វិលិខិតមត្តេនបិ ពហូ បត្តេ វិញ្ញាបេន្តិ ។ អថ ខោ សោ កុម្ភការោ ភិក្ខូនំ តថេវ ពហូ បត្តេ ករោន្តោ ន សក្កោតិ អញ្ញំ វិក្កាយិកំ ភណ្ឌំ កាតុំ, អត្តនាបិ ន យាបេតិ, បុត្តទារាបិស្ស កិលមន្តិ។ មនុស្សា តថេវ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម សមណា សក្យបុត្តិយា ន មត្តំ ជានិត្វា ពហូ បត្តេ វិញ្ញាបេស្សន្តិ! អយំ ឥមេសំ ពហូ បត្តេ ករោន្តោ ន សក្កោតិ អញ្ញំ វិក្កាយិកំ ភណ្ឌំ កាតុំ, អត្តនាបិ ន យាបេតិ, បុត្តទារាបិស្ស កិលមន្តី’’តិ។
អស្សោសុំ ខោ ភិក្ខូ តេសំ មនុស្សានំ ឧជ្ឈាយន្តានំ ខិយ្យន្តានំ វិបាចេន្តានំ។ យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ.… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ អប្បមត្តកេនបិ ភិន្នេន អប្បមត្តកេនបិ ខណ្ឌេន វិលិខិតមត្តេនបិ ពហូ បត្តេ វិញ្ញាបេស្សន្តី’’តិ! អថ ខោ តេ ភិក្ខូ ឆព្ពគ្គិយេ ភិក្ខូ អនេកបរិយាយេន វិគរហិត្វា ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ.… ‘‘សច្ចំ កិរ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, អប្បមត្តកេនបិ ភិន្នេន អប្បមត្តកេនបិ ខណ្ឌេន វិលិខិតមត្តេនបិ ពហូ បត្តេ វិញ្ញាបេថា’’តិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ។ វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ.… កថញ្ហិ នាម តុម្ហេ, មោឃបុរិសា, អប្បមត្តកេនបិ ភិន្នេន អប្បមត្តកេនបិ ខណ្ឌេន វិលិខិតមត្តេនបិ ពហូ បត្តេ វិញ្ញាបេស្សថ! នេតំ, មោឃបុរិសា, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ.… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –
៦១២. ‘‘យោ បន ភិក្ខុ ឩនបញ្ចពន្ធនេន បត្តេន អញ្ញំ នវំ បត្តំ ចេតាបេយ្យ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ តេន ភិក្ខុនា សោ បត្តោ ភិក្ខុបរិសាយ និស្សជ្ជិតព្ពោ។ យោ ច តស្សា ភិក្ខុបរិសាយ បត្តបរិយន្តោ សោ តស្ស ភិក្ខុនោ បទាតព្ពោ – ‘អយំ តេ, ភិក្ខុ, បត្តោ យាវ ភេទនាយ ធារេតព្ពោ’តិ។ អយំ តត្ថ សាមីចី’’តិ។
ឩនបញ្ចពន្ធនោ នាម បត្តោ អពន្ធនោ វា ឯកពន្ធនោ វា ទ្វិពន្ធនោ វា តិពន្ធនោ វា ចតុពន្ធនោ វា។ អពន្ធនោកាសោ នាម បត្តោ យស្ស ទ្វង្គុលា រាជិ ន ហោតិ។ ពន្ធនោកាសោ នាម បត្តោ យស្ស ទ្វង្គុលា រាជិ ហោតិ។ នវោ នាម បត្តោ វិញ្ញត្តិំ ឧបាទាយ វុច្ចតិ។
ចេតាបេយ្យាតិ វិញ្ញាបេតិ, បយោគេ ទុក្កដំ។ បដិលាភេន និស្សគ្គិយោ ហោតិ។ សង្ឃមជ្ឈេ និស្សជ្ជិតព្ពោ។ សព្ពេហេវ អធិដ្ឋិតបត្តំ គហេត្វា សន្និបតិតព្ពំ។ ន លាមកោ បត្តោ អធិដ្ឋាតព្ពោ – ‘‘មហគ្ឃំ បត្តំ គហេស្សាមី’’តិ។ សចេ លាមកំ បត្តំ អធិដ្ឋេតិ – ‘‘មហគ្ឃំ បត្តំ គហេស្សាមី’’តិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, និស្សជ្ជិតព្ពោ។ តេនភិក្ខុនា សង្ឃំ ឧបសង្កមិត្វា ឯកំសំ ឧត្តរាសង្គំ ករិត្វា វុឌ្ឍានំ ភិក្ខូនំ បាទេ វន្ទិត្វា ឧក្កុដិកំ និសីទិត្វា អញ្ជលិំ បគ្គហេត្វា ឯវមស្ស វចនីយោ – ‘‘អយំ មេ, ភន្តេ, បត្តោ ឩនបញ្ចពន្ធនេន បត្តេន ចេតាបិតោ និស្សគ្គិយោ។ ឥមាហំ សង្ឃស្ស និស្សជ្ជាមី’’តិ។ និស្សជ្ជិត្វា អាបត្តិ ទេសេតព្ពា។ ព្យត្តេន ភិក្ខុនា បដិពលេន អាបត្តិ បដិគ្គហេតព្ពា។ បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ បត្តគ្គាហាបកោ សម្មន្និតព្ពោ – យោ ន ឆន្ទាគតិំ គច្ឆេយ្យ, ន ទោសាគតិំ គច្ឆេយ្យ, ន មោហាគតិំ គច្ឆេយ្យ, ន ភយាគតិំ គច្ឆេយ្យ, គាហិតាគាហិតញ្ច ជានេយ្យ ។ ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, សម្មន្និតព្ពោ។ បឋមំ ភិក្ខុ យាចិតព្ពោ។ យាចិត្វា ព្យត្តេន ភិក្ខុនា បដិពលេន សង្ឃោ ញាបេតព្ពោ –
៦១៤. ‘‘សុណាតុ មេ, ភន្តេ, សង្ឃោ។ យទិ សង្ឃស្ស បត្តកល្លំ, សង្ឃោ ឥត្ថន្នាមំ ភិក្ខុំ បត្តគ្គាហាបកំ សម្មន្នេយ្យ។ ឯសា ញត្តិ។
‘‘សុណាតុ មេ, ភន្តេ, សង្ឃោ។ សង្ឃោ ឥត្ថន្នាមំ ភិក្ខុំ បត្តគ្គាហាបកំ សម្មន្នតិ។ យស្សាយស្មតោ ខមតិ ឥត្ថន្នាមស្ស ភិក្ខុនោ បត្តគ្គាហាបកស្ស សម្មុតិ, សោ តុណ្ហស្ស; យស្ស នក្ខមតិ, សោ ភាសេយ្យ។
‘‘សម្មតោ សង្ឃេន ឥត្ថន្នាមោ ភិក្ខុ បត្តគ្គាហាបកោ។ ខមតិ សង្ឃស្ស, តស្មា តុណ្ហី, ឯវមេតំ ធារយាមី’’តិ។
៦១៥. តេន សម្មតេន ភិក្ខុនា បត្តោ គាហេតព្ពោ។ ថេរោ វត្តព្ពោ – ‘‘គណ្ហាតុ, ភន្តេ, ថេរោ បត្ត’’ន្តិ។ សចេ ថេរោ គណ្ហាតិ, ថេរស្ស បត្តោ ទុតិយស្ស គាហេតព្ពោ។ ន ច តស្ស អនុទ្ទយតាយ ន គហេតព្ពោ។ យោ ន គណ្ហេយ្យ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ អបត្តកស្ស ន គាហេតព្ពោ។ ឯតេនេវ ឧបាយេន យាវ សង្ឃនវកា គាហេតព្ពា។ យោ ច តស្សា ភិក្ខុបរិសាយ បត្តបរិយន្តោ, សោ តស្ស ភិក្ខុនោ បទាតព្ពោ – ‘‘អយំ តេ, ភិក្ខុ, បត្តោ យាវ ភេទនាយ ធារេតព្ពោ’’តិ។
តេន ភិក្ខុនា សោ បត្តោ ន អទេសេ និក្ខិបិតព្ពោ, ន អភោគេន ភុញ្ជិតព្ពោ, ន វិស្សជ្ជេតព្ពោ – ‘‘កថាយំ បត្តោ នស្សេយ្យ វា វិនស្សេយ្យ វា ភិជ្ជេយ្យ វា’’តិ? សចេ អទេសេ វា និក្ខិបតិ អភោគេន វា ភុញ្ជតិ វិស្សជ្ជេតិ វា, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។
អយំ តត្ថ សាមីចីតិ អយំ តត្ថ អនុធម្មតា។
៦១៦. អពន្ធនេន បត្តេន អពន្ធនំ បត្តំ ចេតាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អពន្ធនេន បត្តេន ឯកពន្ធនំ បត្តំ ចេតាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អពន្ធនេន បត្តេន ទ្វិពន្ធនំ បត្តំ ចេតាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អពន្ធនេន បត្តេន តិពន្ធនំ បត្តំ ចេតាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អពន្ធនេន បត្តេន ចតុពន្ធនំ បត្តំ ចេតាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។
ឯកពន្ធនេន បត្តេន អពន្ធនំ បត្តំ ចេតាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ ឯកពន្ធនេន បត្តេន ឯកពន្ធនំ បត្តំ ចេតាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ ឯកពន្ធនេន បត្តេន ទ្វិពន្ធនំ បត្តំ ចេតាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ ឯកពន្ធនេន បត្តេន តិពន្ធនំ បត្តំ ចេតាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ ឯកពន្ធនេន បត្តេន ចតុពន្ធនំ បត្តំ ចេតាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។
ទ្វិពន្ធនេន បត្តេន អពន្ធនំ បត្តំ ចេតាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ ទ្វិពន្ធនេន បត្តេន ឯកពន្ធនំ បត្តំ…បេ.… ទ្វិពន្ធនំ បត្តំ… តិពន្ធនំ បត្តំ… ចតុពន្ធនំ បត្តំ ចេតាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។
តិពន្ធនេន បត្តេន អពន្ធនំ បត្តំ…បេ.… ឯកពន្ធនំ បត្តំ…បេ.… ទ្វិពន្ធនំ បត្តំ… តិពន្ធនំ បត្តំ… ចតុពន្ធនំ បត្តំ ចេតាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។
ចតុពន្ធនេន បត្តេន អពន្ធនំ បត្តំ…បេ.… ឯកពន្ធនំ បត្តំ… ទ្វិពន្ធនំ បត្តំ… តិពន្ធនំ បត្តំ… ចតុពន្ធនំ បត្តំ ចេតាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។
អពន្ធនេន បត្តេន អពន្ធនោកាសំ បត្តំ ចេតាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អពន្ធនេន បត្តេន ឯកពន្ធនោកាសំ បត្តំ…បេ.… ទ្វិពន្ធនោកាសំ បត្តំ … តិពន្ធនោកាសំ បត្តំ… ចតុពន្ធនោកាសំ បត្តំ ចេតាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។
ឯកពន្ធនេន បត្តេន អពន្ធនោកាសំ បត្តំ…បេ.… ឯកពន្ធនោកាសំ បត្តំ… ទ្វិពន្ធនោកាសំ បត្តំ… តិពន្ធនោកាសំ បត្តំ… ចតុពន្ធនោកាសំ បត្តំ ចេតាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។
ទ្វិពន្ធនេន បត្តេន អពន្ធនោកាសំ បត្តំ…បេ.… ចតុពន្ធនោកាសំ បត្តំ ចេតាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។
ចតុពន្ធនេន បត្តេន អពន្ធនោកាសំ បត្តំ…បេ.… ឯកពន្ធនោកាសំ បត្តំ… ទ្វិពន្ធនោកាសំ បត្តំ… តិពន្ធនោកាសំ បត្តំ… ចតុពន្ធនោកាសំ បត្តំ ចេតាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។
អពន្ធនោកាសេន បត្តេន អពន្ធនំ បត្តំ ចេតាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អពន្ធនោកាសេន បត្តេន ឯកពន្ធនំ បត្តំ…បេ.… ទ្វិពន្ធនំ បត្តំ… តិពន្ធនំ បត្តំ… ចតុពន្ធនំ បត្តំ ចេតាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។
ចតុពន្ធនោកាសេន បត្តេន អពន្ធនំ បត្តំ ចេតាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ ចតុពន្ធនោកាសេន បត្តេន ឯកពន្ធនំបត្តំ…បេ.… ទ្វិពន្ធនំ បត្តំ… តិពន្ធនំ បត្តំ… ចតុពន្ធនំ បត្តំ ចេតាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។
អពន្ធនោកាសេន បត្តេន អពន្ធនោកាសំ បត្តំ…បេ.… ឯកពន្ធនោកាសំ បត្តំ… ទ្វិពន្ធនោកាសំ បត្តំ… តិពន្ធនោកាសំ បត្តំ… ចតុពន្ធនោកាសំ បត្តំ ចេតាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។
ចតុពន្ធនោកាសេន បត្តេន អពន្ធនោកាសំ បត្តំ…បេ.… ឯកពន្ធនោកាសំ បត្តំ… ទ្វិពន្ធនោកាសំ បត្តំ… តិពន្ធនោកាសំ បត្តំ… ចតុពន្ធនោកាសំ បត្តំ ចេតាបេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។
៦១៧. អនាបត្តិ នដ្ឋបត្តស្ស, ភិន្នបត្តស្ស, ញាតកានំ បវារិតានំ, អញ្ញស្សត្ថាយ, អត្តនោ ធនេន, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ។
ឩនបញ្ចពន្ធនសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ ទុតិយំ។
៣. ភេសជ្ជសិក្ខាបទំ
៦១៨. [ឥទំ វត្ថុ មហាវ. ២៧០] តេន សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មា បិលិន្ទវច្ឆោ រាជគហេ បព្ភារំ សោធាបេតិ លេណំ កត្តុកាមោ។ អថ ខោ រាជា មាគធោ សេនិយោ ពិម្ពិសារោ យេនាយស្មា បិលិន្ទវច្ឆោ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មន្តំ បិលិន្ទវច្ឆំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ រាជា មាគធោ សេនិយោ ពិម្ពិសារោ អាយស្មន្តំ បិលិន្ទវច្ឆំ ឯតទវោច – ‘‘កិំ, ភន្តេ, ថេរោ ការាបេតី’’តិ? ‘‘បព្ភារំ មហារាជ, សោធាបេមិ លេណំ កត្តុកាមោ’’តិ។ ‘‘អត្ថោ, ភន្តេ, អយ្យស្ស អារាមិកេនា’’តិ? ‘‘ន ខោ, មហារាជ, ភគវតា អារាមិកោ អនុញ្ញាតោ’’តិ។ ‘‘តេន ហិ, ភន្តេ, ភគវន្តំ បដិបុច្ឆិត្វា មម អារោចេយ្យាថា’’តិ។ ‘‘ឯវំ មហារាជា’’តិ ខោ អាយស្មា បិលិន្ទវច្ឆោ រញ្ញោ មាគធស្ស សេនិយស្ស ពិម្ពិសារស្ស បច្ចស្សោសិ។ អថ ខោ អាយស្មា បិលិន្ទវច្ឆោ រាជានំ មាគធំ សេនិយំ ពិម្ពិសារំ ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សេសិ សមាទបេសិ សមុត្តេជេសិ សម្បហំសេសិ។ អថ ខោ រាជា មាគធោ សេនិយោ ពិម្ពិសារោ អាយស្មតា បិលិន្ទវច្ឆេន ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សិតោ សមាទបិតោ សមុត្តេជិតោ សម្បហំសិតោ ឧដ្ឋាយាសនា អាយស្មន្តំ បិលិន្ទវច្ឆំ អភិវាទេត្វា បទក្ខិណំ កត្វា បក្កាមិ។
៦១៩. អថ ខោ អាយស្មា បិលិន្ទវច្ឆោ ភគវតោ សន្តិកេ ទូតំ បាហេសិ – ‘‘រាជា, ភន្តេ , មាគធោ សេនិយោ ពិម្ពិសារោ អារាមិកំ ទាតុកាមោ។ កថំ នុ ខោ, ភន្តេ, មយា បដិបជ្ជិតព្ព’’ន្តិ? អថ ខោ ភគវា ឯតស្មិំ និទានេ ឯតស្មិំ បករណេ ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, អារាមិក’’ន្តិ។ ទុតិយម្បិ ខោ រាជា មាគធោ សេនិយោពិម្ពិសារោ យេនាយស្មា បិលិន្ទិវច្ឆោ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មន្តំ បិលិន្ទវច្ឆំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ រាជា មាគធោ សេនិយោ ពិម្ពិសារោ អាយស្មន្តំ បិលិន្ទវច្ឆំ ឯតទវោច – ‘‘អនុញ្ញាតោ, ភន្តេ, ភគវតា អារាមិកោ’’តិ? ‘‘ឯវំ, មហារាជា’’តិ។ ‘‘តេន ហិ, ភន្តេ, អយ្យស្ស អារាមិកំ ទម្មី’’តិ។ អថ ខោ រាជា មាគធោ សេនិយោ ពិម្ពិសារោ អាយស្មតោ បិលិន្ទវច្ឆស្ស អារាមិកំ បដិស្សុណិត្វា វិស្សរិត្វា ចិរេន សតិំ បដិលភិត្វា អញ្ញតរំ សព្ពត្ថកំ មហាមត្តំ អាមន្តេសិ – ‘‘យោ មយា, ភណេ, អយ្យស្ស អារាមិកោ បដិស្សុតោ, ទិន្នោ សោ អារាមិកោ’’តិ? ‘‘ន ខោ, ទេវ, អយ្យស្ស អារាមិកោ ទិន្នោ’’តិ។ ‘‘កីវចិរំ នុ ខោ, ភណេ, ឥតោ ហិ តំ ហោតី’’តិ? អថ ខោ សោ មហាមត្តោ រត្តិយោ គណេត្វា [វិគណេត្វា (ក.)] រាជានំ មាគធំ សេនិយំ ពិម្ពិសារំ ឯតទវោច – ‘‘បញ្ច, ទេវ, រត្តិសតានី’’តិ។ ‘‘តេន ហិ, ភណេ, អយ្យស្ស បញ្ច អារាមិកសតានិ ទេហី’’តិ។ ‘‘ឯវំ, ទេវា’’តិ ខោ សោ មហាមត្តោ រញ្ញោ មាគធស្ស សេនិយស្ស ពិម្ពិសារស្ស បដិស្សុណិត្វា អាយស្មតោ បិលិន្ទវច្ឆស្ស បញ្ច អារាមិកសតានិ បាទាសិ [អទាសិ (ស្យា.)], បាដិយេក្កោ គាមោ និវិសិ។ អារាមិកគាមកោតិបិ នំ អាហំសុ, បិលិន្ទគាមកោតិបិ នំ អាហំសុ។
៦២០. តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មា បិលិន្ទវច្ឆោ តស្មិំ គាមកេ កុលូបកោ ហោតិ។ អថ ខោ អាយស្មា បិលិន្ទវច្ឆោ បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរំ អាទាយ បិលិន្ទគាមកំ បិណ្ឌាយ បាវិសិ។ តេន ខោ បន សមយេន តស្មិំ គាមកេ ឧស្សវោ ហោតិ។ ទារកា អលង្កតា មាលាកិតា កីឡន្តិ។ អថ ខោ អាយស្មា បិលិន្ទវច្ឆោ បិលិន្ទគាមកេ សបទានំ បិណ្ឌាយ ចរមានោ យេន អញ្ញតរស្ស អារាមិកស្ស និវេសនំ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា បញ្ញត្តេ អាសនេ និសីទិ។ តេន ខោ បន សមយេន តស្សា អារាមិកិនិយា ធីតា អញ្ញេ ទារកេ អលង្កតេ មាលាកិតេ បស្សិត្វា រោទតិ – ‘‘មាលំ មេ ទេថ, អលង្ការំ មេ ទេថា’’តិ។ អថ ខោ អាយស្មា បិលិន្ទវច្ឆោ តំ អារាមិកិនិំ ឯតទវោច – ‘‘កិស្សាយំ ទារិកា រោទតី’’តិ? ‘‘អយំ, ភន្តេ, ទារិកា អញ្ញេ ទារកេ អលង្កតេ មាលាកិតេ បស្សិត្វា រោទតិ – ‘មាលំ មេ ទេថ, អលង្ការំ មេ ទេថា’តិ។ កុតោ អម្ហាកំ ទុគ្គតានំ មាលា កុតោ, អលង្ការោ’’តិ? អថ ខោ អាយស្មា បិលិន្ទវច្ឆោ អញ្ញតរំ តិណណ្ឌុបកំ គហេត្វា តំ អារាមិកិនិំ ឯតទវោច – ‘‘ហន្ទិមំ តិណណ្ឌុបកំ តស្សា ទារិកាយ សីសេ បដិមុញ្ចា’’តិ។ អថ ខោ សាអារាមិកិនី តំ តិណណ្ឌុបកំ គហេត្វា តស្សា ទារិកាយ សីសេ បដិមុញ្ចិ។ សា អហោសិ សុវណ្ណមាលា អភិរូបា ទស្សនីយា បាសាទិកា។ នត្ថិ តាទិសា រញ្ញោបិ អន្តេបុរេ សុវណ្ណមាលា។ មនុស្សា រញ្ញោ មាគធស្ស សេនិយស្ស ពិម្ពិសារស្ស អារោចេសុំ – ‘‘អមុកស្ស, ទេវ, អារាមិកស្ស ឃរេ សុវណ្ណមាលា អភិរូបា ទស្សនីយា បាសាទិកា។ នត្ថិ តាទិសា ទេវស្សាបិ អន្តេបុរេ សុវណ្ណមាលា។ កុតោ តស្ស ទុគ្គតស្ស! និស្សំសយំ ចោរិកាយ អាភតា’’តិ!! អថ ខោ រាជា មាគធោ សេនិយោ ពិម្ពិសារោ តំ អារាមិកកុលំ ពន្ធាបេសិ។ ទុតិយម្បិ ខោ អាយស្មា បិលិន្ទវច្ឆោ បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរំ អាទាយ បិលិន្ទគាមកំ បិណ្ឌាយ បាវិសិ។ បិលិន្ទគាមកេ សបទានំ បិណ្ឌាយ ចរមានោ យេន តស្ស អារាមិកស្ស និវេសនំ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា បដិវិស្សកេ បុច្ឆិ – ‘‘កហំ ឥមំ អារាមិកកុលំ គត’’ន្តិ? ‘‘ឯតិស្សា, ភន្តេ, សុវណ្ណមាលាយ ការណា រញ្ញា ពន្ធាបិត’’ន្តិ។
៦២១. អថ ខោ អាយស្មា បិលិន្ទវច្ឆោ យេន រញ្ញោ មាគធស្ស សេនិយស្ស ពិម្ពិសារស្ស និវេសនំ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា បញ្ញត្តេ អាសនេ និសីទិ។ អថ ខោ រាជា មាគធោ សេនិយោ ពិម្ពិសារោ យេនាយស្មា បិលិន្ទវច្ឆោ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មន្តំ បិលិន្ទវច្ឆំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នំ ខោ រាជានំ មាគធំ សេនិយំ ពិម្ពិសារំ អាយស្មា បិលិន្ទវច្ឆោ ឯតទវោច – ‘‘កិស្ស, មហារាជ, អារាមិកកុលំ ពន្ធាបិត’’ន្តិ? ‘‘តស្ស, ភន្តេ, អារាមិកស្ស ឃរេ សុវណ្ណមាលា អភិរូបា ទស្សនីយា បាសាទិកា។ នត្ថិ តាទិសា អម្ហាកម្បិ អន្តេបុរេ សុវណ្ណមាលា។ កុតោ តស្ស ទុគ្គតស្ស! និស្សំសយំ ចោរិកាយ អាភតា’’តិ!! អថ ខោ អាយស្មា បិលិន្ទវច្ឆោ រញ្ញោ មាគធស្ស សេនិយស្ស ពិម្ពិសារស្ស បាសាទំ សុវណ្ណន្តិ អធិមុច្ចិ។ សោ អហោសិ សព្ពសោវណ្ណមយោ។ ‘‘ឥទំ បន តេ, មហារាជ, តាវ ពហុំ សុវណ្ណំ កុតោ’’តិ? ‘‘អញ្ញាតំ, ភន្តេ, អយ្យស្សេវេសោ ឥទ្ធានុភាវោ’’តិ។ តំ អារាមិកកុលំ មុញ្ចាបេសិ។ មនុស្សា – ‘‘អយ្យេន កិរ បិលិន្ទវច្ឆេន សរាជិកាយ បរិសាយ ឧត្តរិមនុស្សធម្មំ ឥទ្ធិបាដិហារិយំ ទស្សិត’’ន្តិ, អត្តមនា អភិប្បសន្នា អាយស្មតោ បិលិន្ទវច្ឆស្ស បញ្ច ភេសជ្ជានិ អភិហរិំសុ, សេយ្យថិទំ – សប្បិ នវនីតំ តេលំ មធុ ផាណិតំ។ បកតិយាបិ ច អាយស្មា បិលិន្ទវច្ឆោ លាភី ហោតិ បញ្ចន្នំ ភេសជ្ជានំ។ លទ្ធំ លទ្ធំ បរិសាយ វិស្សជ្ជេតិ។ បរិសា ចស្ស ហោតិ ពាហុល្លិកា។ លទ្ធំ លទ្ធំ កោលម្ពេបិ ឃដេបិ បូរេត្វា បដិសាមេតិ, បរិស្សាវនានិបិ ថវិកាយោបិ បូរេត្វា វាតបានេសុ លគ្គេតិ។ តានិ ឱលីនវិលីនានិ តិដ្ឋន្តិ។ ឧន្ទូរេហិបិ វិហារា ឱកិណ្ណវិកិណ្ណា ហោន្តិ។ មនុស្សា វិហារចារិកំ អាហិណ្ឌន្តា បស្សិត្វា ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘អន្តោកោដ្ឋាគារិកា ឥមេ សមណា សក្យបុត្តិយា, សេយ្យថាបិ រាជា មាគធោ សេនិយោ ពិម្ពិសារោ’’តិ ! អស្សោសុំ ខោ ភិក្ខូ តេសំ មនុស្សានំ ឧជ្ឈាយន្តានំ ខិយ្យន្តានំ វិបាចេន្តានំ។ យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ.… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ភិក្ខូ ឯវរូបាយ ពាហុល្លាយ ចេតេស្សន្តី’’តិ! អថ ខោ តេ ភិក្ខូ តេ អនេកបរិយាយេន វិគរហិត្វា ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ.… ‘‘សច្ចំ កិរ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខូ ឯវរូបាយ ពាហុល្លាយ ចេតេន្តី’’តិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ។ វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ.… កថញ្ហិ នាម តេ, ភិក្ខវេ, មោឃបុរិសា ឯវរូបាយ ពាហុល្លាយ ចេតេស្សន្តិ! នេតំ, ភិក្ខវេ, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ.… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –
៦២២. ‘‘យានិ ខោ បន តានិ គិលានានំ ភិក្ខូនំ បដិសាយនីយានិ ភេសជ្ជានិ, សេយ្យថិទំ – សប្បិ នវនីតំ តេលំ មធុ ផាណិតំ, តានិ បដិគ្គហេត្វា សត្តាហបរមំ សន្និធិការកំ បរិភុញ្ជិតព្ពានិ។ តំ អតិក្កាមយតោ និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយ’’ន្តិ។
៦២៣. យានិ ខោ បន តានិ គិលានានំ ភិក្ខូនំ បដិសាយនីយានិ ភេស្សជ្ជានីតិ សប្បិ នាម គោសប្បិ វា អជិកាសប្បិ វា មហិំសសប្បិ [មហិសសប្បិ (សី. ស្យា.)] វា យេសំ មំសំ កប្បតិ តេសំ សប្បិ។ នវនីតំ នាម តេសំ យេវ នវនីតំ។ តេលំនាម តិលតេលំ សាសបតេលំ មធុកតេលំ ឯរណ្ឌតេលំ វសាតេលំ។ មធុ នាម មក្ខិកាមធុ។ ផាណិតំ នាម ឧច្ឆុម្ហា និព្ពត្តំ។
តានិ បដិគ្គហេត្វា សត្តាហបរមំ សន្និធិការកំ បរិភុញ្ជិតព្ពានីតិ សត្តាហបរមតា បរិភុញ្ជិតព្ពានិ។
តំ អតិក្កាមយតោ និស្សគ្គិយំ ហោតីតិ អដ្ឋមេ អរុណុគ្គមនេ និស្សគ្គិយំ ហោតិ។ និស្សជ្ជិតព្ពំ សង្ឃស្ស វា គណស្ស វា បុគ្គលស្ស វា។ ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, និស្សជ្ជិតព្ពំ…បេ.… ឥទំ មេ, ភន្តេ, ភេសជ្ជំ សត្តាហាតិក្កន្តំ និស្សគ្គិយំ, ឥមាហំ សង្ឃស្ស និស្សជ្ជាមីតិ…បេ.… ទទេយ្យាតិ…បេ.… ទទេយ្យុន្តិ…បេ.… អាយស្មតោ ទម្មីតិ។
៦២៤. សត្តាហាតិក្កន្តេ អតិក្កន្តសញ្ញី, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ សត្តាហាតិក្កន្តេ វេមតិកោ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ សត្តាហាតិក្កន្តេ អនតិក្កន្តសញ្ញី, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អនធិដ្ឋិតេ អធិដ្ឋិតសញ្ញី, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អវិស្សជ្ជិតេ វិស្សជ្ជិតសញ្ញី, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អនដ្ឋេ នដ្ឋសញ្ញី, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អវិនដ្ឋេ វិនដ្ឋសញ្ញី, និស្សគ្គិយំបាចិត្តិយំ។ អទឌ្ឍេ ទឌ្ឍសញ្ញី, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អវិលុត្តេ វិលុត្តសញ្ញី, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។
និស្សដ្ឋំ បដិលភិត្វា ន កាយិកេន បរិភោគេន បរិភុញ្ជិតព្ពំ, ន អជ្ឈោហរិតព្ពំ, បទីបេ វា កាឡវណ្ណេ វា ឧបនេតព្ពំ, អញ្ញេន ភិក្ខុនា កាយិកេន បរិភោគេន បរិភុញ្ជិតព្ពំ, ន អជ្ឈោហរិតព្ពំ។
សត្តាហានតិក្កន្តេ អតិក្កន្តសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ សត្តាហានតិក្កន្តេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ សត្តាហានតិក្កន្តេ អនតិក្កន្តសញ្ញី, អនាបត្តិ។
៦២៥. អនាបត្តិ អន្តោសត្តាហំ អធិដ្ឋេតិ, វិស្សជ្ជេតិ, នស្សតិ, វិនស្សតិ, ឌយ្ហតិ, អច្ឆិន្ទិត្វា គណ្ហន្តិ, វិស្សាសំ គណ្ហន្តិ, អនុបសម្បន្នស្ស ចត្តេន វន្តេន មុត្តេន អនបេក្ខោ ទត្វា បដិលភិត្វា បរិភុញ្ជតិ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ។
ភេសជ្ជសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ តតិយំ។
៤. វស្សិកសាដិកសិក្ខាបទំ
៦២៦. តេន សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ តេន ខោ បន សមយេន ភគវតា ភិក្ខូនំ វស្សិកសាដិកា អនុញ្ញាតា ហោតិ។ ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ – ‘‘ភគវតា វស្សិកសាដិកា អនុញ្ញាតា’’តិ, បដិកច្ចេវ [បដិគច្ចេវ (សី.)] វស្សិកសាដិកចីវរំ បរិយេសន្តិ, បដិកច្ចេវ កត្វា និវាសេន្តិ, ជិណ្ណាយ វស្សិកសាដិកាយ នគ្គា កាយំ ឱវស្សាបេន្តិ។ យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ បដិកច្ចេវ វស្សិកសាដិកចីវរំ បរិយេសិស្សន្តិ, បដិកច្ចេវ កត្វា និវាសេស្សន្តិ, ជិណ្ណាយ វស្សិកសាដិកាយ នគ្គា កាយំ ឱវស្សាបេស្សន្តី’’តិ! អថ ខោ តេ ភិក្ខូ ឆព្ពគ្គិយេ ភិក្ខូ អនេកបរិយាយេន វិគរហិត្វា ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ.… ‘‘សច្ចំ កិរ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, បដិកច្ចេវ វស្សិកសាដិកចីវរំ បរិយេសថ? បដិកច្ចេវ កត្វា និវាសេថ? ជិណ្ណាយ វស្សិកសាដិកាយ នគ្គា កាយំ ឱវស្សាបេថា’’តិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ។ វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ.… កថញ្ហិ នាម តុម្ហេ មោឃបុរិសា, បដិកច្ចេវ វស្សិកសាដិកចីវរំ បរិយេសិស្សថ, បដិកច្ចេវ កត្វា និវាសេស្សថ, ជិណ្ណាយ វស្សិកសាដិកាយ នគ្គា កាយំ ឱវស្សាបេស្សថ! នេតំ, មោឃបុរិសា, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ.… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –
៦២៧. ‘‘មាសោ សេសោ គិម្ហាន’ន្តិ ភិក្ខុនា វស្សិកសាដិកចីវរំ បរិយេសិតព្ពំ ; ‘អទ្ធមាសោ សេសោ គិម្ហាន’ន្តិ កត្វា និវាសេតព្ពំ ។ ‘ឱរេន ចេ មាសោ សេសោ គិម្ហាន’ន្តិ វស្សិកសាដិកចីវរំ បរិយេសេយ្យ, ‘ឱរេនទ្ធមាសោ សេសោ គិម្ហាន’ន្តិ កត្វា និវាសេយ្យ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយ’’ន្តិ។
៦២៨. ‘មាសោ សេសោ គិម្ហាន’ន្តិ ភិក្ខុនា វស្សិកសាដិកចីវរំ បរិយេសិតព្ពន្តិ។ យេ មនុស្សា បុព្ពេបិ វស្សិកសាដិកចីវរំ ទេន្តិ តេ ឧបសង្កមិត្វា ឯវមស្សុ វចនីយា – ‘‘កាលោ វស្សិកសាដិកាយ, សមយោ វស្សិកសាដិកាយ, អញ្ញេបិ មនុស្សា វស្សិកសាដិកចីវរំ ទេន្តី’’តិ។ ន វត្តព្ពា – ‘‘ទេថ មេ វស្សិកសាដិកចីវរំ, អាហរថ មេ វស្សិកសាដិកចីវរំ, បរិវត្តេថ មេ វស្សិកសាដិកចីវរំ, ចេតាបេថ មេ វស្សិកសាដិកចីវរ’’ន្តិ។
‘អទ្ធមាសោ សេសោ គិម្ហាន’ន្តិ កត្វា និវាសេតព្ពន្តិ។ អទ្ធមាសេ សេសេ គិម្ហានេ កត្វា និវាសេតព្ពំ។
‘ឱរេន ចេ មាសោ សេសោ គិម្ហាន’ន្តិ អតិរេកមាសេ សេស គិម្ហានេ វស្សិកសាដិកចីវរំ បរិយេសតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។
‘ឱរេនទ្ធមាសោ សេសោ គិម្ហាន’ន្តិ អតិរេកទ្ធមាសេ សេសេ គិម្ហានេ កត្វា និវាសេតិ, និស្សគ្គិយំ ហោតិ។ និស្សជ្ជិតព្ពំ សង្ឃស្ស វា គណស្ស វា បុគ្គលស្ស វា។ ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, និស្សជ្ជិតព្ពំ…បេ.… ឥទំ មេ, ភន្តេ , វស្សិកសាដិកចីវរំ អតិរេកមាសេ សេសេ គិម្ហានេ បរិយិដ្ឋំ អតិរេកទ្ធមាសេ សេសេ គិម្ហានេ កត្វា បរិទហិតំ និស្សគ្គិយំ។ ឥមាហំ សង្ឃស្ស និស្សជ្ជាមីតិ។…បេ.… ទទេយ្យាតិ…បេ.… ទទេយ្យុន្តិ…បេ.… អាយស្មតោ ទម្មីតិ។
៦២៩. អតិរេកមាសេ សេសេ គិម្ហានេ អតិរេកសញ្ញី វស្សិកសាដិកចីវរំ បរិយេសតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អតិរេកមាសេ សេសេ គិម្ហានេ វេមតិកោ វស្សិកសាដិកចីវរំ បរិយេសតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អតិរេកមាសេ សេសេ គិម្ហានេ ឩនកសញ្ញី វស្សិកសាដិកចីវរំ បរិយេសតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។
អតិរេកទ្ធមាសេ សេសេ គិម្ហានេ អតិរេកសញ្ញី កត្វា និវាសេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អតិរេកទ្ធមាសេ សេសេ គិម្ហានេ វេមតិកោ កត្វា និវាសេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ ។ អតិរេកទ្ធមាសេ សេសេ គិម្ហានេ ឩនកសញ្ញី កត្វា និវាសេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។
សតិយា វស្សិកសាដិកាយ នគ្គោ កាយំ ឱវស្សាបេតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ ឩនកមាសេ សេសេ គិម្ហានេ អតិរេកសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ ឩនកមាសេ សេសេ គិម្ហានេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ ឩនកមាសេ សេសេ គិម្ហានេ ឩនកសញ្ញី, អនាបត្តិ។
ឩនកទ្ធមាសេ សេសេ គិម្ហានេ អតិរេកសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ ឩនកទ្ធមាសេ សេសេ គិម្ហានេ វេមតិកោ , អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ ឩនកទ្ធមាសេ សេសេ គិម្ហានេ ឩនកសញ្ញី, អនាបត្តិ។
៦៣០. អនាបត្តិ ‘មាសោ សេសោ គិម្ហាន’ន្តិ វស្សិកសាដិកចីវរំ បរិយេសតិ , ‘អទ្ធមាសោ សេសោ គិម្ហាន’ន្តិ កត្វា និវាសេតិ, ‘ឩនកមាសោ សេសោ គិម្ហាន’ន្តិ វស្សិកសាដិកចីវរំ បរិយេសតិ, ‘ឩនកទ្ធមាសោ សេសោ គិម្ហាន’ន្តិ កត្វា និវាសេតិ, បរិយិដ្ឋាយ វស្សិកសាដិកាយ វស្សំ ឧក្កឌ្ឍិយ្យតិ, និវត្ថាយ វស្សិកសាដិកាយ វស្សំ ឧក្កឌ្ឍិយ្យតិ, ធោវិត្វា និក្ខិបិតព្ពំ; សមយេ និវាសេតព្ពំ, អច្ឆិន្នចីវរស្ស, នដ្ឋចីវរស្ស, អាបទាសុ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ។
វស្សិកសាដិកសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ ចតុត្ថំ។
៥. ចីវរអច្ឆិន្ទនសិក្ខាបទំ
៦៣១. តេន សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មា ឧបនន្ទោ សក្យបុត្តោ ភាតុនោ សទ្ធិវិហារិកំ ភិក្ខុំ ឯតទវោច – ‘‘ឯហាវុសោ, ជនបទចារិកំ បក្កមិស្សាមា’’តិ។ ‘‘នាហំ, ភន្តេ, គមិស្សាមិ; ទុព្ពលចីវរោម្ហី’’តិ។ ‘‘ឯហាវុសោ, អហំ តេ ចីវរំ ទស្សាមី’’តិ តស្ស ចីវរំ អទាសិ។ អស្សោសិ ខោ សោ ភិក្ខុ – ‘‘ភគវា កិរ ជនបទចារិកំ បក្កមិស្សតី’’តិ។ អថ ខោ តស្ស ភិក្ខុនោ ឯតទហោសិ – ‘‘ន ទានាហំ អាយស្មតា ឧបនន្ទេន សក្យបុត្តេន សទ្ធិំ ជនបទចារិកំ បក្កមិស្សាមិ, ភគវតា សទ្ធិំ ជនបទចារិកំ បក្កមិស្សាមី’’តិ។ អថ ខោ អាយស្មា ឧបនន្ទោ សក្យបុត្តោ តំ ភិក្ខុំ ឯតទវោច – ‘‘ឯហិ ទានិ, អាវុសោ, ជនបទចារិកំ បក្កមិស្សាមា’’តិ។ ‘‘នាហំ, ភន្តេ, តយា សទ្ធិំ ជនបទចារិកំ បក្កមិស្សាមិ, ភគវតា សទ្ធិំ ជនបទចារិកំ បក្កមិស្សាមី’’តិ។ ‘‘យម្បិ ត្យាហំ, អាវុសោ, ចីវរំ អទាសិំ, មយា សទ្ធិំ ជនបទចារិកំ បក្កមិស្សតី’’តិ, កុបិតោ អនត្តមនោ អច្ឆិន្ទិ។
អថ ខោ សោ ភិក្ខុ ភិក្ខូនំ ឯតមត្ថំ អារោចេសិ។ យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ.… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម អាយស្មា ឧបនន្ទោ សក្យបុត្តោ ភិក្ខុស្ស សាមំ ចីវរំ ទត្វា កុបិតោ អនត្តមនោ អច្ឆិន្ទិស្សតី’’តិ! អថ ខោ តេ ភិក្ខូ អាយស្មន្តំ ឧបនន្ទំ សក្យបុត្តំ អនេកបរិយាយេន វិគរហិត្វា ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ.… ‘‘សច្ចំ កិរ ត្វំ, ឧបនន្ទ, ភិក្ខុស្ស សាមំ ចីវរំ ទត្វា កុបិតោ អនត្តមនោ អច្ឆិន្ទី’’តិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ។ វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ.… កថញ្ហិ នាម ត្វំ, មោឃបុរិស , ភិក្ខុស្ស សាមំ ចីវរំ ទត្វា កុបិតោ អនត្តមនោ អច្ឆិន្ទិស្សសិ! នេតំ, មោឃបុរិស, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ.… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –
៦៣២. ‘‘យោ បន ភិក្ខុ ភិក្ខុស្ស សាមំ ចីវរំ ទត្វា កុបិតោ អនត្តមនោ អច្ឆិន្ទេយ្យ វា អច្ឆិន្ទាបេយ្យ វា, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយ’’ន្តិ។
សាមន្តិ សយំ ទត្វា។
ចីវរំ នាម ឆន្នំ ចីវរានំ អញ្ញតរំ ចីវរំ, វិកប្បនុបគំ បច្ឆិមំ។
អច្ឆិន្ទេយ្យាតិ សយំ អច្ឆិន្ទតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ [និស្សគ្គិយំ ហោតិ (ស្យា.)]។
អច្ឆិន្ទាបេយ្យាតិ អញ្ញំ អាណាបេតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ សកិំ អាណត្តោ ពហុកម្បិ អច្ឆិន្ទតិ, និស្សគ្គិយំ ហោតិ។ និស្សជ្ជិតព្ពំ សង្ឃស្ស វា គណស្ស វា បុគ្គលស្ស វា។ ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, និស្សជ្ជិតព្ពំ…បេ.… ឥទំ មេ, ភន្តេ, ចីវរំ ភិក្ខុស្ស សាមំ ទត្វា អច្ឆិន្នំ និស្សគ្គិយំ ឥមាហំ សង្ឃស្ស និស្សជ្ជាមីតិ…បេ.… ទទេយ្យាតិ …បេ.… ទទេយ្យុន្តិ…បេ.… អាយស្មតោ ទម្មីតិ។
៦៣៤. ឧបសម្បន្នេ ឧបសម្បន្នសញ្ញី ចីវរំ ទត្វា កុបិតោ អនត្តមនោ អច្ឆិន្ទតិ វា អច្ឆិន្ទាបេតិ វា, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ ឧបសម្បន្នេ វេមតិកោ ចីវរំ ទត្វា កុបិតោ អនត្តមនោ អច្ឆិន្ទតិ វា អច្ឆិន្ទាបេតិ វា, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ ឧបសម្បន្នេ អនុបសម្បន្នសញ្ញី ចីវរំ ទត្វា កុបិតោ អនត្តមនោ អច្ឆិន្ទតិ វា អច្ឆិន្ទាបេតិ វា, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។
អញ្ញំ បរិក្ខារំ ទត្វា កុបិតោ អនត្តមនោ អច្ឆិន្ទតិ វា អច្ឆិន្ទាបេតិ វា, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ អនុបសម្បន្នស្ស ចីវរំ វា អញ្ញំ វា បរិក្ខារំ ទត្វា កុបិតោ អនត្តមនោ អច្ឆិន្ទតិ វា អច្ឆិន្ទាបេតិ វា, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ អនុបសម្បន្នេ ឧបសម្បន្នសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ អនុបសម្បន្នេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ អនុបសម្បន្នេ អនុបសម្បន្នសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។
ចីវរអច្ឆិន្ទនសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ បញ្ចមំ។
៦. សុត្តវិញ្ញត្តិសិក្ខាបទំ
៦៣៦. តេន សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា រាជគហេ វិហរតិ វេឡុវនេ កលន្ទកនិវាបេ។ តេន ខោ បន សមយេន ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ ចីវរការសមយេ ពហុំ សុត្តំ វិញ្ញាបេសុំ។ កតេបិ ចីវរេ ពហុំ សុត្តំ អវសិដ្ឋំ ហោតិ។ អថ ខោ ឆព្ពគ្គិយានំ ភិក្ខូនំ ឯតទហោសិ – ‘‘ហន្ទ មយំ, អាវុសោ, អញ្ញម្បិ សុត្តំ វិញ្ញាបេត្វា តន្តវាយេហិ ចីវរំ វាយាបេមា’’តិ។ អថ ខោ ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ អញ្ញម្បិ សុត្តំ វិញ្ញាបេត្វា តន្តវាយេហិ ចីវរំ វាយាបេសុំ។ វីតេបិ ចីវរេ ពហុំ សុត្តំ អវសិដ្ឋំ ហោតិ។ ទុតិយម្បិ ខោ ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ អញ្ញម្បិ សុត្តំ វិញ្ញាបេត្វា តន្តវាយេហិ ចីវរំ វាយាបេសុំ។ វីតេបិ ចីវរេ ពហុំ សុត្តំ អវសិដ្ឋំ ហោតិ។ តតិយម្បិ ខោ ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ អញ្ញម្បិ សុត្តំ វិញ្ញាបេត្វា តន្តវាយេហិ ចីវរំ វាយាបេសុំ។ មនុស្សា ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម សមណា សក្យបុត្តិយា សាមំ សុត្តំ វិញ្ញាបេត្វា តន្តវាយេហិ ចីវរំ វាយាបេស្សន្តី’’តិ!
អស្សោសុំ ខោ ភិក្ខូ តេសំ មនុស្សានំ ឧជ្ឈាយន្តានំ ខិយ្យន្តានំ វិបាចេន្តានំ។ យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ សាមំ សុត្តំ វិញ្ញាបេត្វា តន្តវាយេហិ ចីវរំ វាយាបេស្សន្តី’’តិ! អថ ខោ តេ ភិក្ខូ ឆព្ពគ្គិយេ ភិក្ខូ អនេកបរិយាយេន វិគរហិត្វា ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ.… ‘‘សច្ចំ កិរ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ , សាមំ សុត្តំ វិញ្ញាបេត្វា តន្តវាយេហិ ចីវរំ វាយាបេថា’’តិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ។ វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ.… កថញ្ហិ នាម តុម្ហេ, មោឃបុរិសា, សាមំ សុត្តំ វិញ្ញាបេត្វា តន្តវាយេហិ ចីវរំ វាយាបេស្សថ! នេតំ, មោឃបុរិសា, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ.… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –
៦៣៧. ‘‘យោ បន ភិក្ខុ សាមំ សុត្តំ វិញ្ញាបេត្វា តន្តវាយេហិ ចីវរំ វាយាបេយ្យ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយ’’ន្តិ។
សុត្តំ នាម ឆ សុត្តានិ – ខោមំ កប្បាសិកំ កោសេយ្យំ កម្ពលំ សាណំ ភង្គំ។
តន្តវាយេហីតិ បេសការេហិ វាយាបេតិ, បយោគេ បយោគេ ទុក្កដំ [វាយាបេតិ, បយោគេ ទុក្កដំ (ស្យា.)]។ បដិលាភេន និស្សគ្គិយំ ហោតិ។ និស្សជ្ជិតព្ពំ សង្ឃស្ស វា គណស្ស វា បុគ្គលស្ស វា។ ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, និស្សជ្ជិតព្ពំ…បេ.… ឥទំ មេ, ភន្តេ, ចីវរំ សាមំ សុត្តំ វិញ្ញាបេត្វា តន្តវាយេហិ វាយាបិតំ និស្សគ្គិយំ។ ឥមាហំ សង្ឃស្ស និស្សជ្ជាមីតិ…បេ.… ទទេយ្យាតិ…បេ.… ទទេយ្យុន្តិ…បេ.… អាយស្មតោ ទម្មីតិ។
៦៣៩. វាយាបិតេ វាយាបិតសញ្ញី, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ វាយាបិតេ វេមតិកោ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ វាយាបិតេ អវាយាបិតសញ្ញី, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។
អវាយាបិតេ វាយាបិតសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ អវាយាបិតេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ អវាយាបិតេអវាយាបិតសញ្ញី, អនាបត្តិ។
៦៤០. អនាបត្តិ – ចីវរំ សិព្ពេតុំ, អាយោគេ, កាយពន្ធនេ, អំសពន្ធកេ [អំសវដ្ដកេ (សី.)], បត្តត្ថវិកាយ, បរិស្សាវនេ, ញាតកានំ, បវារិតានំ, អញ្ញស្សត្ថាយ, អត្តនោ ធនេន, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ។
សុត្តវិញ្ញត្តិសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ ឆដ្ឋំ។
៧. មហាបេសការសិក្ខាបទំ
៦៤១. តេន សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ តេន ខោ បន សមយេន អញ្ញតរោ បុរិសោ បវាសំ គច្ឆន្តោ បជាបតិំ ឯតទវោច – ‘‘សុត្តំ ធារយិត្វា អមុកស្ស តន្តវាយស្ស ទេហិ, ចីវរំ វាយាបេត្វា និក្ខិប, អាគតោ អយ្យំ ឧបនន្ទំ ចីវរេន អច្ឆាទេស្សាមី’’តិ។ អស្សោសិ ខោ អញ្ញតរោ បិណ្ឌចារិកោ ភិក្ខុ តស្ស បុរិសស្ស ឥមំ វាចំ ភាសមានស្ស។ អថ ខោ សោ ភិក្ខុ យេនាយស្មា ឧបនន្ទោ សក្យបុត្តោ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មន្តំ ឧបនន្ទំ សក្យបុត្តំ ឯតទវោច – ‘‘មហាបុញ្ញោសិ ត្វំ, អាវុសោ ឧបនន្ទ, អមុកស្មិំ ឱកាសេ អញ្ញតរោ បុរិសោ បវាសំ គច្ឆន្តោ បជាបតិំ ឯតទវោច – ‘‘សុត្តំ ធារយិត្វា អមុកស្ស តន្តវាយស្ស ទេហិ, ចីវរំ វាយាបេត្វា និក្ខិប, អាគតោ អយ្យំ ឧបនន្ទំ ចីវរេន អច្ឆាទេស្សាមី’’តិ។ ‘‘អត្ថាវុសោ, មំ សោ ឧបដ្ឋាកោ’’តិ។ សោបិ ខោ តន្តវាយោ អាយស្មតោ ឧបនន្ទស្ស សក្យបុត្តស្ស ឧបដ្ឋាកោ ហោតិ។ អថ ខោ អាយស្មា ឧបនន្ទោ សក្យបុត្តោ យេន សោ តន្តវាយោ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា តំ តន្តវាយំ ឯតទវោច – ‘‘ឥទំ ខោ, អាវុសោ, ចីវរំ មំ ឧទ្ទិស្ស វិយ្យតិ; អាយតញ្ច ករោហិ វិត្ថតញ្ច។ អប្បិតញ្ច សុវីតញ្ច សុប្បវាយិតញ្ច សុវិលេខិតញ្ច សុវិតច្ឆិតញ្ច ករោហី’’តិ។ ‘‘ឯតេ ខោ មេ, ភន្តេ, សុត្តំ ធារយិត្វា អទំសុ; ឥមិនា សុត្តេន ចីវរំ វិនាហី’’តិ។ ‘‘ន, ភន្តេ, សក្កា អាយតំ វា វិត្ថតំ វា អប្បិតំ វា កាតុំ។ សក្កា ច ខោ, ភន្តេ, សុវីតញ្ច សុប្បវាយិតញ្ច សុវិលេខិតញ្ច សុវិតច្ឆិតញ្ច កាតុ’’ន្តិ។ ‘‘ឥង្ឃ ត្វំ, អាវុសោ, អាយតញ្ច ករោហិ វិត្ថតញ្ច អប្បិតញ្ច។ ន តេន សុត្តេន បដិពទ្ធំ ភវិស្សតី’’តិ។
អថ ខោ សោ តន្តវាយោ យថាភតំ សុត្តំ តន្តេ ឧបនេត្វា យេន សា ឥត្ថី តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា តំ ឥត្ថិំ ឯតទវោច – ‘‘សុត្តេន, អយ្យេ, អត្ថោ’’តិ។ ‘‘ននុ ត្វំ អយ្យោ [អយ្យ (ស្យា.)] មយា វុត្តោ – ‘ឥមិនា សុត្តេន ចីវរំ វិនាហី’’’តិ។ ‘‘សច្ចាហំ, អយ្យេ, តយា វុត្តោ – ‘ឥមិនា សុត្តេន ចីវរំ វិនាហី’តិ។ អបិច, មំ អយ្យោ ឧបនន្ទោ ឯវមាហ – ‘ឥង្ឃ ត្វំ, អាវុសោ, អាយតញ្ច ករោហិ វិត្ថតញ្ច អប្បិតញ្ច, ន តេន សុត្តេន បដិពទ្ធំ ភវិស្សតី’’’តិ។ អថ ខោ សា ឥត្ថី យត្តកំយេវ សុត្តំ បឋមំ អទាសិ តត្តកំ បច្ឆា អទាសិ។ អស្សោសិ ខោ អាយស្មា ឧបនន្ទោ សក្យបុត្តោ – ‘‘សោ កិរ បុរិសោ បវាសតោ អាគតោ’’តិ។ អថ ខោ អាយស្មា ឧបនន្ទោ សក្យបុត្តោ យេន តស្ស បុរិសស្ស និវេសនំ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា បញ្ញត្តេ អាសនេ និសីទិ។ អថ ខោ សោ បុរិសោ យេនាយស្មា ឧបនន្ទោ សក្យបុត្តោ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មន្តំ ឧបនន្ទំ សក្យបុត្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ សោ បុរិសោ បជាបតិំ ឯតទវោច – ‘‘វីតំ តំ ចីវរ’’ន្តិ? ‘‘អាមាយ្យ, វីតំ តំ ចីវរ’’ន្តិ។ ‘‘អាហរ, អយ្យំ ឧបនន្ទំ ចីវរេន អច្ឆាទេស្សាមី’’តិ។ អថ ខោ សា ឥត្ថី តំ ចីវរំ នីហរិត្វា សាមិកស្ស ទត្វា ឯតមត្ថំ អារោចេសិ។ អថ ខោ សោ បុរិសោ អាយស្មតោ ឧបនន្ទស្ស សក្យបុត្តស្ស ចីវរំ ទត្វា ឧជ្ឈាយតិ ខិយ្យតិ វិបាចេតិ – ‘‘មហិច្ឆា ឥមេ សមណា សក្យបុត្តិយា អសន្តុដ្ឋា។ នយិមេ សុករា ចីវរេន អច្ឆាទេតុំ។ កថញ្ហិ នាម អយ្យោ ឧបនន្ទោ មយា បុព្ពេ អប្បវារិតោ តន្តវាយេ[គហបតិកស្ស តន្តវាយេ (ក.)] ឧបសង្កមិត្វា ចីវរេ វិកប្បំ អាបជ្ជិស្សតី’’តិ។
អស្សោសុំ ខោ ភិក្ខូ តស្ស បុរិសស្ស ឧជ្ឈាយន្តស្ស ខិយ្យន្តស្ស វិបាចេន្តស្ស។ យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ.… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម អាយស្មា ឧបនន្ទោ សក្យបុត្តោ បុព្ពេ អប្បវារិតោ គហបតិកស្ស តន្តវាយេ ឧបសង្កមិត្វា ចីវរេ វិកប្បំ អាបជ្ជិស្សតី’’តិ! អថ ខោ តេ ភិក្ខូ អាយស្មន្តំ ឧបនន្ទំ សក្យបុត្តំ អនេកបរិយាយេន វិគរហិត្វា ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ.… ‘‘សច្ចំ កិរ ត្វំ, ឧបនន្ទ, បុព្ពេ អប្បវារិតោ គហបតិកស្ស តន្តវាយេ ឧបសង្កមិត្វា ចីវរេ វិកប្បំ អាបជ្ជី’’តិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ។ ‘‘ញាតកោ តេ, ឧបនន្ទ, អញ្ញាតកោ’’តិ? ‘‘អញ្ញាតកោ, ភគវា’’តិ។ ‘‘អញ្ញាតកោ, មោឃបុរិស, អញ្ញាតកស្ស ន ជានាតិ បតិរូបំ វា អប្បតិរូបំ វា សន្តំ វា អសន្តំ វា។ តត្ថ នាម ត្វំ, មោឃបុរិស, បុព្ពេ អប្បវារិតោ អញ្ញាតកស្ស គហបតិកស្ស តន្តវាយេ ឧបសង្កមិត្វា ចីវរេ វិកប្បំ អាបជ្ជិស្សសិ! នេតំ, មោឃបុរិស, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ.… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –
៦៤២. ‘‘ភិក្ខុំ បនេវ ឧទ្ទិស្ស អញ្ញាតកោ គហបតិ វា គហបតានី វា តន្តវាយេហិ ចីវរំ វាយាបេយ្យ, តត្រ ចេ សោ ភិក្ខុ បុព្ពេ អប្បវារិតោ តន្តវាយេ ឧបសង្កមិត្វា ចីវរេ វិកប្បំ អាបជ្ជេយ្យ – ‘ឥទំ ខោ, អាវុសោ, ចីវរំ មំ ឧទ្ទិស្ស វិយ្យតិ។ អាយតញ្ច ករោថ វិត្ថតញ្ច។ អប្បិតញ្ច សុវីតញ្ច សុប្បវាយិតញ្ច សុវិលេខិតញ្ច សុវិតច្ឆិតញ្ច ករោថ។ អប្បេវ នាម មយម្បិ អាយស្មន្តានំ កិញ្ចិមត្តំ អនុបទជ្ជេយ្យាមា’តិ។ ឯវញ្ច សោ ភិក្ខុ វត្វា កិញ្ចិមត្តំ អនុបទជ្ជេយ្យ អន្តមសោ បិណ្ឌបាតមត្តម្បិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយ’’ន្តិ។
អញ្ញាតកោ នាម មាតិតោ វា បិតិតោ វា យាវ សត្តមា បិតាមហយុគា អសម្ពទ្ធោ។
គហបតានី នាម យា កាចិ អគារំ អជ្ឈាវសតិ។
តន្តវាយេហីតិ បេសការេហិ។
ចីវរំ នាម ឆន្នំ ចីវរានំ អញ្ញតរំ ចីវរំ វិកប្បនុបគំ បច្ឆិមំ។
វាយាបេយ្យាតិ វិនាបេតិ។
បុព្ពេ អប្បវារិតោតិ បុព្ពេ អវុត្តោ ហោតិ – ‘‘កីទិសេន តេ, ភន្តេ, ចីវរេន អត្ថោ, កីទិសំ តេ ចីវរំ វាយាបេមី’’តិ?
តន្តវាយេ ឧបសង្កមិត្វាតិ ឃរំ គន្ត្វា យត្ថ កត្ថចិ ឧបសង្កមិត្វា។
ចីវរេ វិកប្បំ អាបជ្ជេយ្យាតិ – ‘‘ឥទំ ខោ, អាវុសោ, ចីវរំ មំ ឧទ្ទិស្ស វិយ្យតិ, អាយតញ្ច ករោថ វិត្ថតញ្ច។ អប្បិតញ្ច សុវីតញ្ច សុប្បវាយិតញ្ច សុវិលេខិតញ្ច សុវិតច្ឆិតញ្ច ករោថ។ អប្បេវ នាម មយម្បិ អាយស្មន្តានំ កិញ្ចិមត្តំ អនុបទជ្ជេយ្យាមា’’តិ។
ឯវញ្ច សោ ភិក្ខុ វត្វា កិញ្ចិមត្តំ អនុបទជ្ជេយ្យ អន្តមសោ បិណ្ឌបាតមត្តម្បីតិ។ បិណ្ឌបាតោ នាម យាគុបិ ភត្តម្បិ ខាទនីយម្បិចុណ្ណបិណ្ឌោបិ ទន្តកដ្ឋម្បិ ទសិកសុត្តម្បិ, អន្តមសោ ធម្មម្បិ ភណតិ។
តស្ស វចនេន អាយតំ វា វិត្ថតំ វា អប្បិតំ វា ករោតិ, បយោគេ ទុក្កដំ។ បដិលាភេន និស្សគ្គិយំ ហោតិ។ និស្សជ្ជិតព្ពំ សង្ឃស្ស វា គណស្ស វា បុគ្គលស្ស វា។ ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, និស្សជ្ជិតព្ពំ…បេ.… ឥទំ មេ, ភន្តេ, ចីវរំ បុព្ពេ អប្បវារិតោ អញ្ញាតកស្ស គហបតិកស្ស តន្តវាយេ ឧបសង្កមិត្វា ចីវរេ វិកប្បំ អាបន្នំ និស្សគ្គិយំ។ ឥមាហំ សង្ឃស្ស និស្សជ្ជាមីតិ…បេ.… ទទេយ្យាតិ…បេ.… ទទេយ្យុន្តិ…បេ.… អាយស្មតោ ទម្មីតិ។
៦៤៤. អញ្ញាតកេ អញ្ញាតកសញ្ញី បុព្ពេ អប្បវារិតោ គហបតិកស្ស តន្តវាយេ ឧបសង្កមិត្វា ចីវរេ វិកប្បំ អាបជ្ជតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អញ្ញាតកេ វេមតិកោ បុព្ពេ អប្បវារិតោ គហបតិកស្ស តន្តវាយេ ឧបសង្កមិត្វា ចីវរេ វិកប្បំ អាបជ្ជតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អញ្ញាតកេ ញាតកសញ្ញី បុព្ពេ អប្បវារិតោ គហបតិកស្ស តន្តវាយេ ឧបសង្កមិត្វា ចីវរេ វិកប្បំ អាបជ្ជតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។
៦៤៥. អនាបត្តិ – ញាតកានំ, បវារិតានំ, អញ្ញស្សត្ថាយ, អត្តនោ ធនេន, មហគ្ឃំ វាយាបេតុកាមស្ស អប្បគ្ឃំ វាយាបេតិ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ។
មហាបេសការសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ សត្តមំ។
៨. អច្ចេកចីវរសិក្ខាបទំ
៦៤៦. តេន សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ តេន ខោ បន សមយេន អញ្ញតរោ មហាមត្តោ បវាសំ គច្ឆន្តោ ភិក្ខូនំ សន្តិកេ ទូតំ បាហេសិ – ‘‘អាគច្ឆន្តុ ភទន្តា វស្សាវាសិកំ ទស្សាមី’’តិ។ ភិក្ខូ – ‘វស្សំវុដ្ឋានំ ភគវតា វស្សាវាសិកំ អនុញ្ញាត’ន្តិ, កុក្កុច្ចាយន្តា នាគមំសុ។ អថ ខោ សោ មហាមត្តោ ឧជ្ឈាយតិ ខិយ្យតិ វិបាចេតិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ភទន្តា មយា ទូតេ បហិតេ នាគច្ឆិស្សន្តិ! អហញ្ហិ សេនាយ គច្ឆាមិ។ ទុជ្ជានំ ជីវិតំ ទុជ្ជានំ មរណ’’ន្តិ។ អស្សោសុំ ខោ ភិក្ខូ តស្ស មហាមត្តស្ស ឧជ្ឈាយន្តស្ស ខិយ្យន្តស្ស វិបាចេន្តស្ស។ អថ ខោ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អថ ខោ ភគវា ឯតស្មិំ និទានេ ឯតស្មិំ បករណេ ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, អច្ចេកចីវរំ បដិគ្គហេត្វា និក្ខិបិតុ’’ន្តិ។
៦៤៧. តេន ខោ បន សមយេន ភិក្ខូ – ‘‘ភគវតា អនុញ្ញាតំ អច្ចេកចីវរំ បដិគ្គហេត្វា និក្ខិបិតុ’’ន្តិ , អច្ចេកចីវរានិ បដិគ្គហេត្វា ចីវរកាលសមយំ អតិក្កាមេន្តិ។ តានិ ចីវរានិ ចីវរវំសេ ភណ្ឌិកាពទ្ធានិ តិដ្ឋន្តិ។ អទ្ទស ខោ អាយស្មា អានន្ទោ សេនាសនចារិកំ អាហិណ្ឌន្តោ តានិ ចីវរានិ ចីវរវំសេ ភណ្ឌិកាពទ្ធានិ។ តិដ្ឋន្តេ ទិស្វា ភិក្ខូ ឯតទវោច – ‘‘កស្សិមានិ, អាវុសោ, ចីវរានិ ចីវរវំសេ ភណ្ឌិកាពទ្ធានិ តិដ្ឋន្តី’’តិ? ‘‘អម្ហាកំ, អាវុសោ, អច្ចេកចីវរានី’’តិ។ ‘‘កីវចិរំ បនាវុសោ, ឥមានិ ចីវរានិ និក្ខិត្តានី’’តិ? អថ ខោ តេ ភិក្ខូ អាយស្មតោ អានន្ទស្ស យថានិក្ខិត្តំ អារោចេសុំ។ អាយស្មា អានន្ទោ ឧជ្ឈាយតិ ខិយ្យតិ វិបាចេតិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ភិក្ខូ អច្ចេកចីវរំ បដិគ្គហេត្វា ចីវរកាលសមយំ អតិក្កាមេស្សន្តី’’តិ! អថ ខោ អាយស្មា អានន្ទោ តេ ភិក្ខូ អនេកបរិយាយេន វិគរហិត្វា ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសិ…បេ.… – ‘‘សច្ចំ កិរ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខូ អច្ចេកចីវរំ បដិគ្គហេត្វា ចីវរកាលសមយំ អតិក្កាមេន្តី’’តិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ។ វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ.… កថញ្ហិ នាម តេ, ភិក្ខវេ, មោឃបុរិសា អច្ចេកចីវរំ បដិគ្គហេត្វា ចីវរកាលសមយំ អតិក្កាមេស្សន្តិ! នេតំ, ភិក្ខវេ, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ.… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –
៦៤៨. ‘‘ទសាហានាគតំ កត្តិកតេមាសិកបុណ្ណមំ ភិក្ខុនោ បនេវ អច្ចេកចីវរំ ឧប្បជ្ជេយ្យ, អច្ចេកំ មញ្ញមានេន ភិក្ខុនា បដិគ្គហេតព្ពំ, បដិគ្គហេត្វា យាវ ចីវរកាលសមយំ និក្ខិបិតព្ពំ។ តតោ ចេ ឧត្តរិ និក្ខិបេយ្យ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយ’’ន្តិ។
កត្តិកតេមាសិកបុណ្ណមន្តិ បវារណា កត្តិកា វុច្ចតិ។
អច្ចេកចីវរំ នាម សេនាយ វា គន្តុកាមោ ហោតិ, បវាសំ វា គន្តុកាមោ ហោតិ, គិលានោ វា ហោតិ, គព្ភិនី វា ហោតិ, អស្សទ្ធស្ស វា សទ្ធា ឧប្បន្នា ហោតិ, អប្បសន្នស្ស វា បសាទោ ឧប្បន្នោ ហោតិ, សោ ចេ ភិក្ខូនំ សន្តិកេ ទូតំ បហិណេយ្យ – ‘‘អាគច្ឆន្តុ ភទន្តា វស្សាវាសិកំ ទស្សាមី’’តិ, ឯតំ អច្ចេកចីវរំ នាម។
អច្ចេកំ មញ្ញមានេន ភិក្ខុនា បដិគ្គហេតព្ពំ បដិគ្គហេត្វា យាវ ចីវរកាលសមយំ និក្ខិបិតព្ពន្តិ សញ្ញាណំ កត្វា និក្ខិបិតព្ពំ – ‘‘ឥទំ អច្ចេកចីវរ’’ន្តិ។
ចីវរកាលសមយោ នាម អនត្ថតេ កថិនេ វស្សានស្ស បច្ឆិមោ មាសោ, អត្ថតេ កថិនេ បញ្ចមាសា។
តតោ ចេ ឧត្តរិ និក្ខិបេយ្យាតិ អនត្ថតេ កថិនេ វស្សានស្ស បច្ឆិមំ ទិវសំ អតិក្កាមេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ [និស្សគ្គិយំ ហោតិ (ស្យា.)]។ អត្ថតេ កថិនេ កថិនុទ្ធារទិវសំ អតិក្កាមេតិ, និស្សគ្គិយំ ហោតិ។ និស្សជ្ជិតព្ពំ សង្ឃស្ស វា គណស្ស វា បុគ្គលស្ស វា។ ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, និស្សជ្ជិតព្ពំ…បេ.… ឥទំ មេ, ភន្តេ, អច្ចេកចីវរំ ចីវរកាលសមយំ អតិក្កាមិតំ និស្សគ្គិយំ។ ឥមាហំ សង្ឃស្ស និស្សជ្ជាមីតិ…បេ.… ទទេយ្យាតិ…បេ.… ទទេយ្យុន្តិ…បេ.… អាយស្មតោ ទម្មីតិ។
៦៥០. អច្ចេកចីវរេ អច្ចេកចីវរសញ្ញី ចីវរកាលសមយំ អតិក្កាមេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អច្ចេកចីវរេ វេមតិកោ ចីវរកាលសមយំ អតិក្កាមេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អច្ចេកចីវរេ អនច្ចេកចីវរសញ្ញី ចីវរកាលសមយំ អតិក្កាមេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អនធិដ្ឋិតេ អធិដ្ឋិតសញ្ញី …បេ.… អវិកប្បិតេ វិកប្បិតសញ្ញី… អវិស្សជ្ជិតេ វិស្សជ្ជិតសញ្ញី… អនដ្ឋេ នដ្ឋសញ្ញី… អវិនដ្ឋេ វិនដ្ឋសញ្ញី… អទឌ្ឍេ ទឌ្ឍសញ្ញី… អវិលុត្តេ វិលុត្តសញ្ញី ចីវរកាលសមយំ អតិក្កាមេតិ, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។
និស្សគ្គិយំ ចីវរំ អនិស្សជ្ជិត្វា បរិភុញ្ជតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ អនច្ចេកចីវរេ អច្ចេកចីវរសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ អនច្ចេកចីវរេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ អនច្ចេកចីវរេ អនច្ចេកចីវរសញ្ញី, អនាបត្តិ។
៦៥១. អនាបត្តិ – អន្តោសមយេ អធិដ្ឋេតិ, វិកប្បេតិ, វិស្សជ្ជេតិ, នស្សតិ, វិនស្សតិ, ឌយ្ហតិ, អច្ឆិន្ទិត្វា គណ្ហន្តិ, វិស្សាសំ គណ្ហន្តិ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ។
អច្ចេកចីវរសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ អដ្ឋមំ។
៩. សាសង្កសិក្ខាបទំ
៦៥២. តេន សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ តេន ខោ បន សមយេន ភិក្ខូ វុត្ថវស្សា អារញ្ញកេសុ សេនាសនេសុ វិហរន្តិ។ កត្តិកចោរកា ភិក្ខូ – ‘‘លទ្ធលាភា’’តិ បរិបាតេន្តិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អថ ខោ ភគវា ឯតស្មិំ និទានេ ឯតស្មិំ បករណេ ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, អារញ្ញកេសុ សេនាសនេសុ វិហរន្តេន តិណ្ណំ ចីវរានំ អញ្ញតរំ ចីវរំ អន្តរឃរេ និក្ខិបិតុ’’ន្តិ។
តេន ខោ បន សមយេន ភិក្ខូ – ‘‘ភគវតា អនុញ្ញាតំ អារញ្ញកេសុ សេនាសនេសុ វិហរន្តេន តិណ្ណំ ចីវរានំ អញ្ញតរំ ចីវរំ អន្តរឃរេ និក្ខិបិតុ’’ន្តិ តិណ្ណំ ចីវរានំ អញ្ញតរំ ចីវរំ អន្តរឃរេ និក្ខិបិត្វា អតិរេកឆារត្តំ វិប្បវសន្តិ។ តានិ ចីវរានិ នស្សន្តិបិ វិនស្សន្តិបិ ឌយ្ហន្តិបិ ឧន្ទូរេហិបិ ខជ្ជន្តិ។ ភិក្ខូ ទុច្ចោឡា ហោន្តិ លូខចីវរា។ ភិក្ខូ ឯវមាហំសុ – ‘‘កិស្ស តុម្ហេ, អាវុសោ, ទុច្ចោឡា លូខចីវរា’’តិ? អថ ខោ តេ ភិក្ខូ ភិក្ខូនំ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ភិក្ខូ តិណ្ណំ ចីវរានំ អញ្ញតរំ ចីវរំ អន្តរឃរេ និក្ខិបិត្វា អតិរេកឆារត្តំ វិប្បវសិស្សន្តី’’តិ! អថ ខោ តេ ភិក្ខូ តេ អនេកបរិយាយេន វិគរហិត្វា ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ.… សច្ចំ កិរ, ភិក្ខវេ , ភិក្ខូ តិណ្ណំ ចីវរានំ អញ្ញតរំ ចីវរំ អន្តរឃរេ និក្ខិបិត្វា អតិរេកឆារត្តំ វិប្បវសន្តីតិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ។ វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ.… កថញ្ហិ នាម តេ, ភិក្ខវេ, មោឃបុរិសា តិណ្ណំ ចីវរានំ អញ្ញតរំ ចីវរំ អន្តរឃរេ និក្ខិបិត្វា អតិរេកឆារត្តំ វិប្បវសិស្សន្តិ! នេតំ, ភិក្ខវេ, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ.… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –
៦៥៣. ‘‘ឧបវស្សំ ខោ បន កត្តិកបុណ្ណមំ យានិ ខោ បន តានិ អារញ្ញកានិ សេនាសនានិ សាសង្កសម្មតានិ សប្បដិភយានិ តថារូបេសុ ភិក្ខុ សេនាសនេសុ វិហរន្តោ អាកង្ខមានោ តិណ្ណំ ចីវរានំ អញ្ញតរំ ចីវរំ អន្តរឃរេ និក្ខិបេយ្យ, សិយា ច តស្ស ភិក្ខុនោ កោចិទេវ បច្ចយោ តេន ចីវរេន វិប្បវាសាយ។ ឆារត្តបរមំ តេន ភិក្ខុនា តេន ចីវរេន វិប្បវសិតព្ពំ។ តតោ ចេ ឧត្តរិ វិប្បវសេយ្យ, អញ្ញត្រ ភិក្ខុសម្មុតិយា, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយ’’ន្តិ។
កត្តិកបុណ្ណមន្តិ កត្តិកចាតុមាសិនី វុច្ចតិ។
[បាចិ. ៥៧៣] យានិ ខោ បន តានិ អារញ្ញកានិ សេនាសនានីតិ អារញ្ញកំ នាម សេនាសនំ បញ្ចធនុសតិកំ បច្ឆិមំ។
[បាចិ. ៥៧៣] សាសង្កំ នាម អារាមេ អារាមូបចារេ ចោរានំ និវិដ្ឋោកាសោ ទិស្សតិ, ភុត្តោកាសោ ទិស្សតិ, ឋិតោកាសោ ទិស្សតិ, និសិន្នោកាសោ ទិស្សតិ, និបន្នោកាសោ ទិស្សតិ។
[បាចិ. ៥៧៣] សប្បដិភយំ នាម អារាមេ អារាមូបចារេ ចោរេហិ មនុស្សា ហតា ទិស្សន្តិ, វិលុត្តា ទិស្សន្តិ, អាកោដិតា ទិស្សន្តិ ។
[បាចិ. ៥៧៣] តថារូបេសុ ភិក្ខុ សេនាសនេសុ វិហរន្តោតិ ឯវរូបេសុ ភិក្ខុ សេនាសនេសុ វិហរន្តោ។
តិណ្ណំ ចីវរានំ អញ្ញតរំ ចីវរន្តិ សង្ឃាដិំ វា ឧត្តរាសង្គំ វា អន្តរវាសកំ វា។
អន្តរឃរេ និក្ខិបេយ្យាតិ សមន្តា គោចរគាមេ និក្ខិបេយ្យ។
សិយា ច តស្ស ភិក្ខុនោ កោចិទេវ បច្ចយោ តេន ចីវរេន វិប្បវាសាយាតិ សិយា បច្ចយោ សិយា ករណីយំ។
អញ្ញត្រ ភិក្ខុសម្មុតិយាតិ ឋបេត្វា ភិក្ខុសម្មុតិំ។
តតោ ចេ ឧត្តរិ វិប្បវសេយ្យាតិ សត្តមេ អរុណុគ្គមនេ និស្សគ្គិយំ ហោតិ។ និស្សជ្ជិតព្ពំ សង្ឃស្ស វា គណស្ស វា បុគ្គលស្ស វា។ ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, និស្សជ្ជិតព្ពំ។ ‘‘ឥទំ មេ, ភន្តេ, ចីវរំ អតិរេកឆារត្តំ វិប្បវុដ្ឋំ, អញ្ញត្រ ភិក្ខុសម្មុតិយា, និស្សគ្គិយំ។ ឥមាហំ សង្ឃស្ស និស្សជ្ជាមី’’តិ…បេ.… ទទេយ្យាតិ…បេ.… ទទេយ្យុន្តិ…បេ.… អាយស្មតោ ទម្មីតិ។
៦៥៥. អតិរេកឆារត្តេ អតិរេកសញ្ញី វិប្បវសតិ, អញ្ញត្រ ភិក្ខុសម្មុតិយា, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អតិរេកឆារត្តេ វេមតិកោ វិប្បវសតិ, អញ្ញត្រ ភិក្ខុសម្មុតិយា, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អតិរេកឆារត្តេ ឩនកសញ្ញី វិប្បវសតិ, អញ្ញត្រ ភិក្ខុសម្មុតិយា, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ អប្បច្ចុទ្ធដេ បច្ចុទ្ធដសញ្ញី…បេ.… អវិស្សជ្ជិតេ វិស្សជ្ជិតសញ្ញី… អនដ្ឋេ នដ្ឋសញ្ញី… អវិនដ្ឋេ វិនដ្ឋសញ្ញី… អទឌ្ឍេ ទឌ្ឍសញ្ញី … អវិលុត្តេ វិលុត្តសញ្ញី វិប្បវសតិ, អញ្ញត្រ ភិក្ខុសម្មុតិយា, និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។
និស្សគ្គិយំ ចីវរំ អនិស្សជ្ជិត្វា បរិភុញ្ជតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ ឩនកឆារត្តេ អតិរេកសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ ឩនកឆារត្តេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ ឩនកឆារត្តេ ឩនកសញ្ញី, អនាបត្តិ។
៦៥៦. អនាបត្តិ – ឆារត្តំ វិប្បវសតិ, ឩនកឆារត្តំ វិប្បវសតិ, ឆារត្តំ វិប្បវសិត្វា បុន គាមសីមំ ឱក្កមិត្វា វសិត្វា បក្កមតិ, អន្តោ ឆារត្តំ បច្ចុទ្ធរតិ, វិស្សជ្ជេតិ, នស្សតិ, វិនស្សតិ, ឌយ្ហតិ, អច្ឆិន្ទិត្វា គណ្ហន្តិ, វិស្សាសំ គណ្ហន្តិ, ភិក្ខុសម្មុតិយា, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ។
សាសង្កសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ នវមំ។
១០. បរិណតសិក្ខាបទំ
៦៥៧. តេន សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ តេន ខោ បន សមយេន សាវត្ថិយំ អញ្ញតរស្ស បូគស្ស សង្ឃស្ស សចីវរភត្តំ បដិយត្តំ ហោតិ – ‘‘ភោជេត្វា ចីវរេន អច្ឆាទេស្សាមា’’តិ។ អថ ខោ ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ យេន សោ បូគោ តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា តំ បូគំ ឯតទវោចុំ – ‘‘ទេថាវុសោ, អម្ហាកំ ឥមានិ ចីវរានី’’តិ។ ‘‘ន មយំ, ភន្តេ, ទស្សាម។ អម្ហាកំ សង្ឃស្ស អនុវស្សំ សចីវរភិក្ខា បញ្ញត្តា’’តិ។ ‘‘ពហូ, អាវុសោ, សង្ឃស្ស ទាយកា, ពហូ សង្ឃស្ស ភត្តា [ភទ្ទា (ក.)]។ មយំ តុម្ហេ និស្សាយ តុម្ហេ សម្បស្សន្តា ឥធ វិហរាម។ តុម្ហេ ចេ អម្ហាកំ ន ទស្សថ, អថ កោ ចរហិ អម្ហាកំ ទស្សតិ? ទេថាវុសោ, អម្ហាកំ ឥមានិ ចីវរានី’’តិ។ អថ ខោ សោ បូគោ ឆព្ពគ្គិយេហិ ភិក្ខូហិ និប្បីឡិយមានោ យថាបដិយត្តំ ចីវរំ ឆព្ពគ្គិយានំ ភិក្ខូនំ ទត្វា សង្ឃំ ភត្តេន បរិវិសិ។ យេ តេ ភិក្ខូ ជានន្តិ សង្ឃស្ស សចីវរភត្តំ បដិយត្តំ, ន ច ជានន្តិ ឆព្ពគ្គិយានំ ភិក្ខូនំ ទិន្នន្តិ, តេ ឯវមាហំសុ – ‘‘ឱណោជេថាវុសោ, សង្ឃស្ស ចីវរ’’ន្តិ។ ‘‘នត្ថិ, ភន្តេ។ យថាបដិយត្តំ ចីវរំ អយ្យា ឆព្ពគ្គិយា អត្តនោ បរិណាមេសុ’’ន្តិ។ យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ ជានំ សង្ឃិកំ លាភំ បរិណតំ អត្តនោ បរិណាមេស្សន្តី’’តិ ! អថ ខោ តេ ភិក្ខូ ឆព្ពគ្គិយេ ភិក្ខូ អនេកបរិយាយេន វិគរហិត្វា ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ.… ‘‘សច្ចំ កិរ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, ជានំ សង្ឃិកំ លាភំ បរិណតំ អត្តនោ បរិណាមេថា’’តិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ។ វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ.… កថញ្ហិ នាម តុម្ហេ, មោឃបុរិសា, ជានំ សង្ឃិកំ លាភំ បរិណតំ អត្តនោ បរិណាមេស្សថ! នេតំ, មោឃបុរិសា, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ.… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –
[បាចិ. ៤៩១] លាភោ នាម ចីវរបិណ្ឌបាតសេនាសនគិលានប្បច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារា។ អន្តមសោ ចុណ្ណបិណ្ឌោបិ, ទន្តកដ្ឋម្បិ, ទសិកសុត្តម្បិ។
[បាចិ. ៤៩១] បរិណតំ នាម ទស្សាម ករិស្សាមាតិ វាចា ភិន្នា ហោតិ។
អត្តនោ បរិណាមេតិ, បយោគេ ទុក្កដំ។ បដិលាភេន និស្សគ្គិយំ ហោតិ។ និស្សជ្ជិតព្ពំ សង្ឃស្ស វា គណស្ស វា បុគ្គលស្ស វា។ ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, និស្សជ្ជិតព្ពំ…បេ.… ឥទំ មេ, ភន្តេ, ជានំ សង្ឃិកំ លាភំ បរិណតំ អត្តនោ បរិណាមិតំ និស្សគ្គិយំ។ ឥមាហំ សង្ឃស្ស និស្សជ្ជាមីតិ…បេ.… ទទេយ្យាតិ…បេ.… ទទេយ្យុន្តិ…បេ.… អាយស្មតោ ទម្មីតិ។
បរិណតេ វេមតិកោ អត្តនោ បរិណាមេតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ បរិណតេ អបរិណតសញ្ញី អត្តនោ បរិណាមេតិ, អនាបត្តិ។ សង្ឃស្ស បរិណតំ អញ្ញសង្ឃស្ស វា ចេតិយស្ស វា បរិណាមេតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ ចេតិយស្ស បរិណតំ អញ្ញចេតិយស្ស វា សង្ឃស្ស វា បុគ្គលស្ស វា បរិណាមេតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ បុគ្គលស្ស បរិណតំ អញ្ញបុគ្គលស្ស វា សង្ឃស្ស វា ចេតិយស្ស វា បរិណាមេតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ អបរិណតេ បរិណតសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ អបរិណតេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ អបរិណតេ អបរិណតសញ្ញី, អនាបត្តិ។
៦៦១. អនាបត្តិ កត្ថ ទេមាតិ បុច្ឆិយមានោ យត្ថ តុម្ហាកំ ទេយ្យធម្មោ បរិភោគំ វា លភេយ្យ បដិសង្ខារំ វា លភេយ្យ ចិរដ្ឋិតិកោ វា អស្ស យត្ថ វា បន តុម្ហាកំ ចិត្តំ បសីទតិ តត្ថ ទេថាតិ ភណតិ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ។
បរិណតសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ ទសមំ។
បត្តវគ្គោ តតិយោ។
ទ្វេ ច បត្តានិ ភេសជ្ជំ, វស្សិកា ទានបញ្ចមំ;
សាមំ វាយាបនច្ចេកោ, សាសង្កំ សង្ឃិកេន ចាតិ។
៦៦២. ឧទ្ទិដ្ឋា ខោ, អាយស្មន្តោ, តិំស និស្សគ្គិយា បាចិត្តិយា ធម្មា។ តត្ថាយស្មន្តេ បុច្ឆាមិ – ‘កច្ចិត្ថ បរិសុទ្ធា’? ទុតិយម្បិ បុច្ឆាមិ – ‘កច្ចិត្ថ បរិសុទ្ធា’? តតិយម្បិ បុច្ឆាមិ – ‘កច្ចិត្ថ បរិសុទ្ធា’? បរិសុទ្ធេត្ថាយស្មន្តោ, តស្មា តុណ្ហី, ឯវមេតំ ធារយាមីតិ។
និស្សគ្គិយកណ្ឌំ និដ្ឋិតំ។
បារាជិកបាឡិ និដ្ឋិតា។
